به گزارش ندای گیلان،بعد از تحریم بزرگی که علیه اقتصاد کشورمان صورت گرفت و نظام بانکی مورد تحریم جامع آمریکا واقع شد، سوئیفت هم در ارتباط با فعالیت نقل و انتقال وجوه برای نظام بانکی در مرحله ثانویه برای برخی از بانک‌ها بسته شد. تحریم نظام بانکی به دو صورت انجام شد؛ در تحریم اولیه هیچ‌کدام از شرکت‌های آمریکایی و شرکت‌هایی که سهامدار آمریکایی دارند، حق داد و ستد و معامله و نقل انتقال وجوه با بانک‌های ایرانی را ندارند و در تحریم ثانویه شامل برخی دیگر از بانک‌ها نیز شد به گونه‌ای که به هیچ عنوان نمی‌توانستند نقل و انتقال انجام دهند.

این تحریم شامل حال بیشتر بانک‌های ما شد و تنها برخی از بانک‌ها می‌توانستند معاملات ثانویه را در جایی که نه شرکت آمریکایی و نه سهامدار آمریکایی داشته باشد، انجام دهند که این مرحله در سال گذشته مسکوت باقی ماند. بعد از آن وقتی قرار شد اتحادیه اروپا از تحریم‌های آمریکا تبعیت نکند و نفت مورد تحریم قرار گرفت و اتحادیه اروپا هم تصمیم گرفت که از ایران نفت خریداری نکند، اتفاقی که پیش آمد این بود که وقتی بانک‌ها نمی‌توانند کارآیی داشته باشند، اتحادیه اروپا ابزار جدیدی به جای سوئیفت برقرار کند تا نقل و انتقال وجوه برای معاملاتی که ایران با کشورهای اتحادیه اروپا دارد از آن طریق صورت بگیرد که البته متعاقب اعلام شرکت اینستکس در زمستان سال 97، برخی از کشورها مثل روسیه، چین و حتی اعلام آمادگی هند هم در ارتباط با همکاری اینستکس مطرح شد. بنابراین اینستکس در جایی صورت می‌گیرد که ایران بخواهد با اتحادیه اروپا داد و ستد داشته باشد و نقل و انتقال از طریق اینستکس همانند سوئیفت عمل می‌کند.

چیزی مثل طرح شتاب داخلی که بانک‌ها و مردم می‌توانند با هم ارتباط داشته باشند، بین ایران و اتحادیه اروپا برقرار می‌شود. این شرکت با سرمایه سه هزار یورو تسهیل، هیات مدیره‌اش تعیین و مدیرعاملش هم یکی از بانک‌های آلمان بود که قرار شد مشابه آن هم در ایران توسط بانک مرکزی شکل بگیرد و با مشارکت دو بانک و سازوکاری که بانک مرکزی تدوین کرده بود، به‌وجود آمد که داد و ستدها از طریق شرکت اینستکس در اتحادیه اروپا و شرکتی که مجوز تاسیس آن در اداره ثبت ایران داده شد، انجام شود.

این سازوکار از اسفند سال گذشته تا فروردین امسال صورت گرفته و منتظریم عملیاتی شود. در بحث عملیاتی شدن‌ها این موضوع مطرح شد که اتحادیه اروپا از ایران نفت نمی‌خرد، بنابراین درآمدی شکل نمی‌گیرد که ایران بخواهد از محل ارز حاصل از فروش نفت در اروپا، خریدهای مورد نیاز خود را انجام دهد. این یک نکته کلیدی بود که اتحادیه اروپا از ما نفت خریداری کند و ارز حاصل از فروش نفت را در اینستکس نگهداری کند و متعاقب آن خریدهای ایران از محل ارز حاصل از فروش نفت تحقق پیدا کند.

نکته دیگری که ایران بیان می‌کند این است که تا زمان اجرایی شدن این عامل اتحادیه اروپا بتواند خط اعتباری برقرار کند تا از محل آن خط تا زمانی که تحقق خرید نفت از ایران صورت اجرایی پیدا کند، آن خط اعتباری بتواند واردات مورد نیاز ایران را شکل دهد و تحقق بخشد. در قانون بودجه سال 98 مجموعا 21 میلیارد دلار برای واردات توسط دولت و مجلس دیده شد که به صورت قانون درآمد. 14 میلیارد دلار مربوط به دارو و کالاهای اساسی که بخش عمده آن مواد غذایی به‌علاوه نهاده‌های کشاورزی مورد نیاز است که آنهم جزو غذا محسوب می‌شود.

بنابراین دو سوم از ارزی که برای سال 98 در نظر گرفته شده به کالای اساسی و دارو مربوط است. این رقم پایینی نیست و حجم پایینی را تشکیل نمی‌دهد. بنابراین اگر اینستکس شکل اجرایی و عملیاتی پیدا کند، حتی اگر در حد دارو و مواد غذایی هم خلاصه شود، سالانه حدود 14 میلیارد دلار است که رقم پایینی نخواهد بود.

نکته دیگر این که به رغم اشکالاتی که می‌توان به اینستکس گرفت و هنوز ابهاماتی وجود دارد و باید نقل و انتقال صورت بگیرد تا ببینیم اتحادیه اروپا در عمل چه خواهد کرد، تا زمانی که تحقق پیدا نکرده، نمی‌توان به این سیستم دل بست بلکه باید در عمل دید که چه اتفاقی می‌افتد. نکته این است که اگر ایران اینستکس را نپذیرد بهانه خیلی خوبی به جامعه بین‌المللی می‌دهد که ایران هم از برجام خارج شده است.

یعنی همان چیزی که از بُعد سیاسی دنبال می‌شده و حالا ایران خودش از برجام خارج شده است. در این وضعیت بهانه به اتحادیه اروپا داده می‌شود که به تحریم‌های آمریکا بپیوندد. اینجاست که مقامات اقتصادی کشور باید با هوشیاری بالایی این موضوع را مورد توجه قرار دهند.

در این مرحله که حداقل سازوکار جایگزینی سوئیفت مطرح شده این است که اتحادیه اروپا با تحقق خرید نفت بتواند از محل انتقال نفت به اتحادیه اروپا خط اعتباری‌ای برای خرید کالاهای اساسی و دارو در نظر بگیرد و درقدم‌های بعدی هم اقلام دیگری که مربوط به کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای خواهد بود به این قضیه بپیوندد.

به هر حال نقطه شروع بحث این است که با روسیه و چین و در کنارش هند که علاقه‌مند بود به این سیستم بپیوندد و به این علت که سوئیفت کارآیی خود را فعلا از دست داده، با اینستکس بتوانیم جایگزینی برای سوئیفت داشته باشیم و قادر به انجام معاملات تجاری با این کشورها باشیم. اینجاست که هم وزارت امور خارجه و هم مقامات اقتصادی دولت و بانک مرکزی و وزارت اقتصاد و دارایی نقش کلیدی دارند تا با دیپلماسی اقتصادی هوشمندانه بتوانند این مهم را جاری و ساری کنند.

در بحث دیپلماسی دولت باید زمینه‌ای در پیش بگیرد که احتمال تحقق خوش‌بینی وجود داشته باشد. ایران الان هم می‌تواند خود را از برجام کنار بکشد. چنانچه چند ماه قبل هم می‌توانست اما این فرصت را داد و جهان هم پی برد که ایران تحملش را دارد و زمینه مذاکره با اتحادیه اروپا برای تحقق این قضیه را فراهم کرده است.

اکنون اینستکس پدیده‌ای جدید، همچون ماجرای سوئیفت همراه با کارایی تعریف شده است. اگر دولت الان پای خودش را کنار بکشد و این را نپذیرد، اتفاقی که رخ می‌دهد این است که زمینه اجرایی و عملیاتی شدن این مورد که اتحادیه اروپا دنبال می‌کرده را از دست می‌دهد.

لذا به نظر می‌رسد این فرصت به اتحادیه اروپا داده شود و حالا که در واپسین هفته‌ها تحقق آن را عملیاتی کرده، ایران می‌تواند این فرصت دیپلماسی اقتصادی را داشته باشد که پای چین، روسیه و هند را نیز در این چارچوب به میان بکشد. یکی از راه‌هایی که ایران می‌تواند خود را از دلار بیرون بکشد، برقراری چنین سیستم‌هایی است. منظور این است که معاملات بر پایه نرخ غیر از دلار انجام شود و این معامله طرفین صورت بگیرد.

اکنون که روسیه و چین هم این آمادگی را دارند هند هم می‌تواند این آمادگی را داشته باشد تا هر دو دیپلماسی سیاسی و اقتصادی دست به دست هم دهند و این را اجرایی کنند. تاکنون بعد از جنگ جهانی دوم چنین روندی نداشتیم که سیستمی اینگونه مثل سوئیفت طراحی شود. اکنون که این طراحی صورت گرفته باید این بار آزمون را بر روی اتحادیه اروپا عملیاتی کنیم و اگر اتحادیه اروپا به آن صورت که خواست ایران و برجام بوده، وارد نشد، امکان خروج از برجام همیشه برای ایران وجود دارد منتها آن مقطعی که در آینده نزدیک و با عدم تحقق برنامه‌های ایران در اینستکس مواجه شد، خروجش نیز معنادار خواهد بود که آنجا آمریکا بدعهدی کرده و اینجا اتحادیه اروپا به وعده‌های خود عمل نکرده. در واقع ایران باید از این فرصت استفاده کند تا در عمل مشخص شود آیا اتحادیه اروپا در حوزه اقتصاد کاملا در اختیار آمریکا عمل می‌کند یا برای استقلال تلاش می‌کند؟

حیدر حسینی-اقتصاددان