زهرا داستانی
«سالی که نکوست از بهارش پیدا است» و سال 97 با 5 روز آلوده در تعطیلات 13 روزه نوروزی که با خروج برخی از تهرانی‌ها از شهر، کاهش تردد وسایل نقلیه در سطح شهر و تعطیلی صنایع و معادن اطراف پایتخت همراه بود نشان داد که نباید سالی با هوای پاک از هفتمین سال دهه 90 انتظار داشته باشیم. دقیقا همانی که مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران نیز بر آن صحه گذاشت و گفت که به احتمال زیاد امسال شرایط کیفی هوای تهران در مقایسه با سال‌های گذشته مطلوب نخواهد بود. اما دلیل این آلودگی زودهنگام در کلان‌شهری چون تهران چیست؟
نوروز امسال برای تهران بی‌سابقه‌ بود و شاید زنگ خطری برای مسئولان که هر چه زودتر فکری به حال آلودگی هوای تهران و کلان‌شهرهای کشور کنند. مقایسه وضعیت سلامت هوای تهران در نخستین روزه‌های سال 97 با مدت مشابه‌اش در سال گذشته حکایت از این داشت که هیچ‌گاه هوای پایتخت در ایام نوروز به اندازه امسال آلوده نبود. همانطور که شاخص‌ها مشخص کردند، در نوروز امسال، هوا یک روز پاک، ۷ روز سالم و ۵ روز ناسالم برای گروه‌های حساس بود. گرچه وحید حسینی، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران علت اصلی افزایش غلظت آلاینده‌های جوی پایتخت در ایام نوروز را ورود گرد و غبار به فضای تهران دانسته بود اما جای عامل همیشگی آلودگی هوای تهران یعنی سوختن بنزنین خودروها پشت ترافیک حجیم معابر در سطح شهر تهران نیز خالی نبود. عاملی که در نتیجه فعل و انفعالاتش مونوکسید کربن، اکسیدهای نیتروژن، اکسیدهای گوگرد، ترکیبات آلی فرار و ذرات معلق را به هوا منتقل می‌کند و سر آخر جایش در ریه‌های ما خواهد بود.
22 سال اتهام
22 سال است که آلودگی هوا نفس‌های ایرانیان مقیم کلان‌شهرها را تنگ کرده و هر ساله مسئولان برای حل آن راهکارهایی می‌اندیشند. راهکارهایی که اما برای اندک زمانی موثر هستند و شرایط بعد از آن دوباره به حالت قبل باز می‌گردد. مسئولان معتقدند که آلودگی هوای کلانشهری چون تهران دو منبع متحرک و ثابت دارد. منابع متحرک که بیش از 70 درصد «ذرات معلق» در هوای تهران را تولید می‌کند بیشترین سهم از آلودگی را دارند. از این 70 درصد کمتر از 3 درصد آلودگی توسط خودروهای سواری تولید و بیش از 97 درصد توسط، کامیون‏ها، اتوبوس‏ها، مینی‌بوس‏ها و موتورسیکلت‌ها تولید می‌شود. این آمار اما گاهی با تغییراتی همراه می‌شوند مثلا عیسی کلانتری رئیس سازمان حفاظت محیط زیست معتقد است که «۵۱ درصد آلودگی هوای تهران فقط به خاطر وجود ۲۰ هزار کامیونی است که شب‌ها وارد تهران می‌شوند.» او که به لزوم وارد کردن بیش از 200 هزار کامیون نو به چرخه حمل و نقل طی سه سال آتی اشاره کرده و وعده آن را داده اما او نوسازی این کامیون‌های فرسوده را لازمه کسب نتیجه مثبت نمی‌داند و نوسازی ناوگان تنها در صورت برخورداری از سوخت استاندارد است که می‌تواند درد آلودگی هوای کلانشهرها را درمان کند، سوختی که سال‌ها است متهم اصلی آلودگی هوا در ایران بوده است.
ماجرای سوخت‌های پتروشیمی و آلودگی هوای تهران
واقعیت این است که استاندارد نبودن سوخت خودروها در ایران موضوع و حرف جدیدی نیست که به صورت ناگهانی و بدون مقدمه از سوی برخی مسئولان دولتی مطرح شود، بلکه با مروری بر اخبار تلکس‌ خبرگزاری‌ها می‌توان دریافت که این نگرانی‌ها عمری چندین ساله دارد، درست از همان روزهایی که وضعیت آلودگی هوای پایتخت در شرایط هشدار و اضطرار قرار می‌گرفت و تعطیلی‌های چندروزه هم گره‌گشا نبود. یعنی همان روزهایی که حرف از تولید بنزین‌ در پتروشیمی‌های داخلی به جای خرید آن از خارج در دولت نهم و دهم مطرح شد. موضوع آلودگی بنزین‌های توزیعی تولید داخل- پتروشیمی- اولین بار در تیرماه سال 1389 توسط معصومه ابتکار در شورای شهر تهران به عنوان رئیس کمیته محیط زیست این شورا مطرح شد که او طی آن به آلاینده‌های بنزن، تولوئین و دیزایلین ناشی از بخارات بنزین در هوای تهران اعتراض کرد. یوسف رشیدی، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران نیز کمتر از دو ماه بعد در شهریور ماه همان سال در اظهاراتی نگرانی‌های مشابه‌ای را مطرح کرده و گفته بود که آلودگی هوای تهران بر روی ازون و هیدروکربن‌های ناشی از تبخیر بنزین متمرکز شده است. بنزین برای افزایش عدد اکتان و بهسوزی بنزین اضافه می‌شود که علت اصلی افزایش میزان این آلاینده بخارات بنزین و ترافیک است. اما قائله بنزین‌های پتروشیمی و عدم استاندارد آن پس از پیروزی حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری با رعایت استانداردها در تولید و کسب یورو خاتمه یافت. اما این اقدام هم نتوانست انگشت اتهام برای آلوده کردن هوای کلانشهرهای ایران را از روی بنزین‌های تولیدی و وارداتی بردارد. گرچه معصومه ابتکار در زمان تصدیش در سازمان حفاظت محیط زیست در 4 سال ابتدایی دولت حسن روحانی بارها از قبول شدن بنزین در استانداردهای سازمان خبر داده بود اما بحث بالابودن گوگرد بنزین‌های تولیدی و استاندارد نبود بنزین وارداتی دوباره در کمیسیون انرژی مجلس مطرح شده و برای بار دیگر بنزین در ردیف متهمان آلودگی هوا قرار گرفته است.
گوگرد بالای بنزین‌های تولیدی و آسیب به موتور خودروها
هدایت‌الله خادمی، نایب رئیس کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی که یکی از افراد حاضر در جلسه کیفیت بنزین‌های داخلی بوده به رسانه‌ها اعلام کرده که براساس گزارش‌های مسئولان حاضر در جلسه مشخص شده که کیفیت بنزین‌های تولید داخل چندان مناسب نبوده و میزان گوگرد در بنزین بالا است. نایب رئیس کمیسیون انرژی ادامه داده: میزان بالای گوگرد در بنزین هم سبب آلودگی هوا شده و همچنین باعث آسیب رساندن به موتور خودرو‌ها می‌شود. نماینده مردم ایذه در مجلس خاطرنشان کرده: مسئولان ذیربط در این جلسه عنوان کردند که اقداماتی در جهت اصلاح کیفیت بنزین این پالایشگاه‌ها انجام داده‌اند، همچنین براساس گزارش‌های ارائه شده در این جلسه مشخص شد که موتور برخی از خودرو‌های تولید داخل از کیفیت مناسبی برخوردار نبوده و همین موضوع سبب آلودگی هوا می‌شود. وی با بیان اینکه در این جلسه همچنین کیفیت بنزین‌های وارداتی نیز بررسی شد، گفته است: مشکلی که در زمینه بررسی کیفیت بنزین‌های خارجی وجود دارد این است که استاندارد‌های گوناگونی از سوی دستگاه‌های مختلف برای بررسی بنزین خارجی وجود دارد مثلا گمرک، سازمان استاندارد و شرکت نفت هر کدام معیار‌ها و استاندارد‌های متفاوتی برای بررسی کیفیت بنزین دارند. نایب رئیس کمیسیون انرژی تصریح کرده: این استاندارد‌های متفاوت باعث بروز مشکلات زیادی شده که باید این مسئله حل شود که قرار است در جلسات بعدی کمیسیون با حضور مسئولان ذیربط این مسئله حل شود.
رد پای بنزین وارداتی در آلودگی هوا
استاندارد نبودن بنزین تنها به بنزین تولیدی ختم نمی‌شود. علی بختیار، عضو کمیسیون انرژی مجلس از دیگر اعضای حاضر در این جلسه از برخوردار نبودن استانداردهای کافی بنزین وارداتی در تعدادی از محموله‌ها خبر داده و گفته است در این زمینه به طور جدی تذکر داده شده است. وی در ادامه گفته:‌ البته می‌بایست مدیر امور بین‌الملل شرکت نفت نیز در جلسه حضور می‌یافت و پاسخگو بود. بنزین وارداتی حتما باید از استاندارد بالاتری نسبت به بنزین داخل برخوردار باشد تا ما عملیات بلندینگ بر روی بنزین‌های وارداتی انجام دهیم تا بنزین داخلی را استانداردسازی کنیم. نماینده مردم گلپایگان در مجلس، بیان کرده: با توجه به شاخصه‌های کیفی در جایگاه‌های سوخت، ما باید طبق استاندارد ملی و یورو ۴ در کلان شهرها میزان سولفور زیر ۵۰ باشد ولی اکنون در برخی از جایگاه‌ها میزان سولفور بالاتر از این اندازه است و این تعللی است که توسط دستگاه‌های مختلف از جمله سازمان استاندارد انجام شده است. .وی در پایان گفته: وضعیت سوخت باید از یورو ۴ به یورو ۵ ارتقا یابد. در جلسه مدیرعامل پالایشگاه قول دادند تا تریم دو و تریم سه پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس تا انتهای امسال به بهره‌برداری برسد و با این اقدام ان‌شاءالله در بحث خودکفایی بنزین در کشور گام بلندی برداشته خواهد شد. در این جلسه همچنین تذکر داده شد که ما باید به سمت توسعه و ایجاد پالایشگاه‌های جدید برویم چرا که امروز مصرف بنزین از ۸۰ میلیون لیتر نیز گذشته است.