زهره احدی
مدت‌ها بود که بحث تخصیص یارانه به احزاب و تشکل‌های سیاسی از سوی مسئولان و سیاستمداران هر چند وقت یک بار مطرح می‌شد. این مسئله همواره موافقان و مخالفان بسیاری داشت و هر کدام از آنها هم دلایل خاص خود را برای آن داشتند. با این وجود، درست در ایامی که تمام توجهات معطوف به مسئله نرخ ارز شده بود، مدیر کل سیاسی وزارت کشور از تخصیص دو میلیارد تومان یارانه به احزاب و تشکل‌های سیاسی خبر داد. این در حالی است که بیش از 260 حزب در کشور وجود دارد. با این اوصاف، علاوه بر سوال‌های همیشگی همچون اینکه آیا دولت باید به احزاب یارانه بدهد یا خیر؟ باید این را هم مورد بررسی قرار داد که آیا این مبلغ حقیقتا می‌تواند راهگشای مشکلات متعدد احزاب و تشکل های سیاسی کشور باشد؟
احزاب سیاسی یکی از ارکان مهم توسعه سیاسی در دنیای امروز محسوب می‌شوند و در حقیقت یکی از عوامل مهم برای حرکت به سوی دموکراسی هستند. اگر بخواهیم نگاهی کلی به تاریخچه تحزب در ایران داشته باشیم، آغاز آن به دوران مشروطیت باز گردد اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی آن طور که انتظار می‌رفت احزاب و تشکل‌های سیاسی در دنیای سیاست تاثیرگذاری زیادی نداشتند. در این ایام هم همواره بسیاری از دولتمردان و سیاسیون کشور به دنبال راهکاری برای حل مشکلات احزاب بودند که یکی از این راهکارها کمک مالی به احزاب است. این مسئله در گذر ایام همواره محل مناقشات بسیاری بوده و مخالفان و موافقان متعددی دارد چراکه برخی بر این باورند که تخصیص یارانه برای احزاب استقلال آنها را زیر سوال می‌برد و این امر با ماهیت اصلی احزاب در تضاد است. سابق بر این شورای نگهبان به تخصیص بودجه برای پرداخت یارانه به احزاب در برنامه ششم توسعه ایراد گرفت، در نتیجه این بخش حذف شد. با این وجود کار به جایی رسید که این امکان برای دولت فراهم شد تا در صورت داشتن توان مالی بتواند به احزاب کمک مالی کند تا اینکه در تاریخ 20 فروردین هم بهرام سرمست مدیرکل سیاسی وزارت کشور و دبیر کمیسیون ماده ۱۰ قانون احزاب گفت: «برای یارانه احزاب پیشنهاد وزارت کشور۴ میلیارد تومان بود که با شرایط مالی و بودجه دولت، ۲ میلیارد تومان تخصیص داده شد.» پیش از این خبر سوال‌هایی همچون اینکه «آیا تخصیص یارانه به احزاب از سوی دولت اقدام مطلوبی است؟» و یا «‌آیا پیش از مسائل مالی مواردی همچون آزادی بیان برای فعالیت احزاب از اهمیت بیشتری برخوردار نیست؟» بود، اما حال باید این سوال هم پرسید که با توجه به اینکه بیش از 260 حزب در کشور وجود دارد، آیا این دو میلیارد تومان می‌تواند نقشی در بهبود شرایط برای احزاب و تشکل‌های سیاسی داشته باشد؟ جلال جلالی زاده فعال سیاسی اصلاح‌طلب، عضو جبهه مشارکت ایران اسلامی و عضو حزب اتحاد ملت ایران اسلامی در گفت‌وگو با «ابتکار» با بیان اینکه مشکل احزاب قبل از اینکه به مسائل مالی بازگردند در زمینه نداشتن آزادی بیان و ذی‌سهم نبودن در قدرت است، عنوان کرد: «‌ این موارد مشکلاتی است که یکی دلایل آن را می‌توان ناشناخته بودن در میان مردم دانست. اگر بخواهیم مشکلات احزاب را اولویت‌بندی کنیم پس از مواردی که ذکر کردم نوبت به مسائل مالی می‌رسد. البته پشتوانه مالی خیلی مهم است که احزاب با داشتن امکانات مالی فعالیت بهتری خواهند داشت اما تا زمانی قانون احزاب اصلاح نشود و آزادی احزاب مانند آنچه در قانون اساسی ذکر شده است در نظر گرفته نشود، مشکلات احزاب همچنان به قوت خود باقی
می‌ماند.»
وی در ادامه افزود: «‌قبل از هر کمکی، شرایط حضور احزاب در دولت و مجلس باید فراهم شود بنابراین مشکل احزاب چیزی نیست که با این قبیل یارانه‌ها رفع شود.» جلالی‌زاده خاطرنشان کرد: «بخشی دیگری از مشکلات احزاب به جامعه بازمی‌گردد. احزاب برای بقای سیاسی خود باید به فکر این باشند که در سطح جامعه اعتمادسازی کنند تا مردم تمایل به عضویت در احزاب و تشکل‌های سیاسی داشته باشند.»
یارانه ماهیت احزاب را زیرسوال نمی‌برد
همانطور که در سطور بالا اشاره شد سابقه تحزب در ایران بسیار طولانی است اما به اندازه قدمتی که دارد چندان موفق عمل نکرده است. عضو حزب اتحاد ملت ایران اسلامی در این خصوص مطرح کرد: «از ابتدای انقلاب اسلامی تاکنون هیچ حزبی نتوانسته برنامه مدونی داشته باشد تا بتواند در معادلات سیاسی کشور آنطور که باید و شاید تاثیر گذار باشد. تمام مشکلات دست به دست هم داده‌اند تا احزاب در ایران رشدی نداشته باشند. البته احزاب در ایام انتخابات حضور دارند اما محدود به همان زمان است و در روزهای عادی ما نامی از احزاب به صورت کلی نمی‌شنویم. تا زمانی که مدیریت احزاب در جامعه ما نهادینه نشود، این پرداخت یارانه‌ها هم کاری را از پیش نخواهد برد.»
گفتنی است که بسیاری از افراد سیاسی و فعالان حزبی معتقدند که اگر حزبی قرار است مردمی باشد باید هزینه هایش را نیز مردم بدهند و از بیت‌المال نباید این هزینه پرداخت شود چراکه این اقدام استقلال فکری و عملی احزاب را به دلیل وابسته بودن به یارانه ها از بین می برد. با این وجود جلالی‌زاده به عنوان یک فعال حزبی نظری مخالف با این گروه دارد. وی در بخشی از گفت‌وگوی خود اظهار کرد: «‌من مخالف این نیستم که دولت به احزاب کمک مالی کند چراکه احزاب از نظر مالی هم ضعیف هستند اما این کمک‌‌ها نباید محدود به یارانه باشد و نیازهای معنوی تشکل‌های سیاسی را هم باید مدنظر قرار داد.» این فعال سیاسی اصلاح‌طلب با اشاره به مخالفان تخصیص یارانه به احزاب از سوی دولت عنوان کرد: «این نگرش را من نمی‌پذیرم، زمانی که احزاب هنوز شکل نگرفته‌اند، چه ایرادی دارد که دولت هم در این زمینه کمکی به شکل گیری تحزب در کشور بکند؟ به هرحال ما برای اینکه به دموکراسی دست پیدا کنیم نیازمند به حضور و فعالیت تشکل‌های سیاسی هستیم. با این حساب، چنین اقدامی مشکلی ندارد. اگر این کمک‌های مالی شفاف باشد و بر اساس فعالیت احزاب صورت گیرد، ایرادی ندارد.» وی خاطرنشان کرد: «هنوز راه زیادی باقی مانده تا حضور احزاب در جامعه لمس شود، حتی می‌توان گفت که کمک به احزاب نیاز شرایط کنونی ما است. اگر احزاب تا حدی قدرتمند شوند که بتوانند بدون یاری نهادهای دولتی به مسیر خود ادامه دهند، این احزاب هستند که نباید چنین کمک‌هایی را بپذیرند چراکه یک حزب فراگیر نیاز مالی خود را از طریق اعضای خود می‌تواند تامین کند.»
این مبلغ ناچیز است
در شرایطی کنونی دولت دو میلیارد تومان برای یارانه احزاب در نظر گرفته است. چندی پیش هم قدرتعلی حشمتیان نایب رئیس اول خانه احزاب ایران در خصوص نحوه تقسیم آن میان احزاب صحبت‌هایی کرد اما همچنان به نظر واحدی در زمینه تقسیم این مبلغ میان 264 حزب نرسیده‌اند. جلالی ‌زاده هم در رابطه با این موضوع با لحنی طنز بیان کرد: «اگر این مبلغ را بدهند و حلوا بخرند و در بهشت زهرا بخش کنند مفیدتر خواهد بود تا اینکه به احزاب چنین مبلغی را بدهند. سوال من است که دو میلیارد تومان به کدام یک از نیازهای احزاب و تشکل‌های سیاسی پاسخگو خواهد بود؟ تا جایی که من اطلاع دارم 264 حزب در کشور وجود دارد. اگر به هر حزب 10 میلیون تومان هم بخواهند بدهند، این مبلغ از بودجه ای که در نظر گرفته اند هم بیشتر خواهد بود. من پیشنهاد می‌کنم که دولت یا کمکی نکند و یا اگر حقیقتا به دنبال این است که قدم مثبتی در این زمینه بردارد بهتر است که ردیف بودجه‌ای را به این مسئله اختصاص دهد تا به صورت کاملا شفاف و روشن به این مسئله بپردازد. چنین کمک‌هایی راه به جایی ندارد و به نظر می‌آید که این یارانه‌ای که اختصاص داده‌اند به دلیل فشارهای احزاب جریان مخالف دولت باشد که به دنبال این هستند تا مبلغی از دولت دریافت کنند.»