دریاچه مقروض ارومیه
زهرا داستانی
زمزمه‌های تامین اعتبار خارجی برای احیای دریاچه ارومیه که تا یک روز پیش تنها در حد حدس و گمان بود، حالا براساس آنچه‌ که رئیس سازمان محیط زیست اعلام کرده توانسته نظر موافق سازمان برنامه و بودجه را کسب کند و مجوزهایش را دریافت کند، وامی که البته به گفته او دریافتش به این آسانی‌ها نیست و بعید است که ایران بتواند برای دریافت آن از کشورهای دیگر موفق باشد.
نام دریاچه ارومیه این روزها بسیار برسر زبان‌ها است. دریاچه‌ای که خشکی‏اش بیش از زمانی که آب در آن جریان داشت و بزرگ‌ترین دریاچه آب شور در خاورمیانه و ششمین دریاچه بزرگ آب شور دنیا بود آن را به شهرت رساند. شهرتی که نامش را به کتاب‌های درسی کودکان استرالیایی به عنوان یک نمونه عملیاتی دخل و تصرف اشتباه انسانی در طبیعت افزود و بار مسئولیت‌ها را بر دوش مسئولان برای احیای این دریاچه و وعده‌هایی که در این راستا داده‌اند چند برابر کرد. اسحاق جهانگیری در آخرین اظهاراتش به عنوان معاون رئیس جمهوری که همیشه احیای دریاچه ارومیه را یکی از مهم‌ترین اولویت‌های دولت خود عنوان کرده از انتقال آب به دریاچه ارومیه حتی با اختصاص اعتبار خارجی خبر داده، اعتباری که در سال‌های گذشته یکی از موانع اصلی پیش پای احیای این دریاچه بوده است. حالا اما براساس آنچه که رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در جلسه مشترک با نمایندگان مجلس اعلام کرده گویا ماجرای وام گرفتن از خارجی‌ها برای احیای این دریاچه از حرف به مراحل اجرایی‌تری گام برداشته و سازمان برنامه با مجوز استفاده از منابع خارجی و فاینانس موافقت کرده است.
روند خشکی دریاچه از آغاز تا اکنون
دریاچه ارومیه با شروع سال 97 تا این لحظه که سال جدید پا در یک ماهگی خود گذاشته تیتر یک اخبار محیط‌زیستی ایران بوده است. اخباری که کمتر خبر خوشایندی را به گوش اهالی ارومیه می‌‌رساند، اخباری که بیشتر از خشکی می‌گویند و کاهش آب دریاچه. اما نزدیک شدن به تابستان بیم و نگرانی را برای حال و روز این دریاچه و اهالی ارومیه به واسطه برپا شدن طوفان نمک بیشتر می‌کند. اتفاقی که اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهوری را به ارومیه کشاند و حالا موضوع به نشست مشترک عیسی کلانتری رئیس سازمان محیط زیست کشور و نمایندگان مجلس ختم شده است. نشست‌های مشترکی که سال‌ها است برگزار می‌شود اما دریاچه از آب پر نمی‌شود. ارومیه اما از چه زمان خشکید؟ این سوال این بار هم آغازگر نشست مشترک رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و نمایندگان مجلس بود. کلانتری به این سوال اینگونه پاسخ داده و گفته: دریاچه ارومیه سالانه 40 سانتی متر کاهش آب داشته که کاهش ارتفاع آب از سال 79 و 80 آغاز شد، یعنی از سال 77 ارتفاع آب 1378.http://www.aftabir.com متر ازسطح دریا بود؛ ضمن آنکه دریاچه سالانه حدود 75 سانتی متر تبخیر دارد .رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، با اشاره به مسدود کردن ورودی آب به دریاچه ارومیه، افزوده است: کاهش بارش و بارندگی به میزان 25 درصد در طی سالیان گذشته و مسدود کردن ورودی‌ها در دریاچه سبب شد تا از خشکی مطلق دریاچه ارومیه جلوگیری شود، متاسفانه برخی عوامل سبب شد که حجم آب دریاچه ارومیه درسال 92 به کمتر از 2 میلیارد مترمکعب کاهش پیدا کند؛ متاسفانه این مسئله در تمامی تالاب‌های کشور نیز حاکم است.وی تاکید کرده: رئیس جمهوری در ابتدای سال 92 نسبت به احیاء دریاچه ارومیه در حد اکولوژیک آن تاکید کردند، زیرا به هیچ وجه نمی‌توان به شرایط گذشته دریاچه دست پیدا کرد؛ متاسفانه حدود هزار و 30 کیلومتر مربع در جنوب شرقی دریاچه از رسوب زرینه رود پر شده است، لذا ظرف 6 ماه برنامه‌ریزی شد که شرایط دریاچه به وضعیتی بازگردد که بتوان از بلند شدن غبارنمک از دریاچه جلوگیری کرد.
تنها 35 درصد منابع احیا دریاچه ارومیه اختصاص پیدا کرده است
از اعتبارات احیای دریاچه چه خبر؟ کلانتری به این سوال پاسخ داده و گفته است: با توجه به اینکه برنامه تدوین شده برای احیاء دریاچه 10 ساله است، اگر روند گذشته تاکنون ادامه پیدا می‌کرد امروز شرایط دریاچه کاملا خشک و بی‌آب بود، البته برنامه احیاء پرهزینه بوده و قرار بود ظرف 10 سال 18 هزار میلیارد تومان به احیاء تخصیص پیدا کند، اما با توجه به مشکلات دولت تنها 35 درصد منابع تامین شد، البته برای استفاده از منابع خارجی و فاینانس هم مجوزهای لازم از سوی سازمان برنامه صادر شده است، که بعید است بتوان دراین خصوص موفق بود.
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، با اشاره به اینکه منابع و مصارف به طور شفاف در سایت سازمان محیط زیست و دانشگاه صنعتی شریف وجود دارد، بیان کرده است: قطعا اگر پایبند به استراتژی نباشیم مشکلات همچنان باقی خواهند ماند، متاسفانه سالانه 40 سانتی متر از سطح آب دریاچه کاهش پیدا کرده است، در حالی که در کشور ما سالانه 40 درصد از منابع آب تجدید پذیر باید استفاده شود که این میزان درحال حاضر بیش از 100 درصد است .وی با تاکید بر صرفه جویی در مصرف آب برای احیاء دریاچه ارومیه، گفته: بدون صرفه جویی نمی‌توان اقدامی کرد.
وجود حدود 67 هزار حلقه چاه غیر مجاز در آذربایجان غربی
چرا دریاچه ارومیه به این روز افتاد؟ این سوالی است که سال‌ها افراد مختلف به آن پاسخ داده‌اند. گرچه عوامل متعددی دست به دست هم دادند تا دریاچه ارومیه به این حال بیافتد اما حلقه‌ چاه‌های غیر مجاز برای کشاورزی در بالا دست دریاچه یکی از مهم‌ترین عوامل خشکی آن هستند. علی محمد مرادی، نماینده مردم قروه در مجلس شورای اسلامی در این نشست با انتقاد از اینکه با برخی اقدامات نظم طبیعت برهم خورده است، گفته: اگر شرایط فعلی ادامه پیدا کند، به طور حتم تا 400 سال آینده زندگی بر روی کره زمین امکان پذیر نیست. او افزود: درمجلس هشتم قانون جلوگیری از بهره برداری از چاه‌های بدون مجوز تصویب شد، اما درحال حاضر در آذربایجان غربی حدود 67 هزار حلقه چاه غیرمجاز وجود دارد؛ چرا با این موضوع برخورد نمی‌شود؛ متاسفانه بارندگی درکشور کاهش پیدا کرده و شرایط فعلی به هیچ عنوان به نفع مردم نیست.
تغییر اقلیم مسبب خشکی دریاچه است؟
در حالی که نماینده مردم قروه در این نشست چاه‌های غیر مجاز را عامل خشکی اعلام کرده اما محمدرضا تابش، رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس گفته است که طبق اظهارات رئیس سازمان محیط زیست بیشترین دلیل برای شرایط حادث شده در خصوص وضعیت دریاچه ارومیه ناشی از تغییر اقلیم بوده که ۳۱ درصد تغییر اقلیم در طی این سال ها رخ داده است به ویژه کاهش بارندگی که نسبت به ۲۰ سال گذشته ۲۰ درصد بارندگی در کشور کاهش پیدا کرده است. مصرف آب کشاورزی سدهای احداث شده نیز آب ورودی به دریاچه ارومیه را تنزل داده است، به عنوان مثال سالانه ۴۰ سانتیمتر سطح دریاچه کاهش پیدا کرده است.
آینده ارومیه چه خواهد شد؟
گرچه برای احیای دریاچه ارومیه برنامه ۱۰ ساله تدوین شده است که از سال ۹۳ قرار بود سالیانه یک هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان برای این مسئله بودجه اختصاص پیدا می‌کرد که در طی دو سال گذشته سالانه حدود ۶۵۰ میلیارد تومان از صندوق توسعه ملی برای احیای دریاچه ارومیه اعتبار در نظر گرفته شد اما این روزها برنامه‌های بسیاری از زبان مسئولان برای آینده این دریاچه شنیده می‌شود. انتقال آب از کشورهای خارجی تا انتقال آب دریاچه خزر که هر کدام تا کنون به جایی نرسیده‌اند از برنامه‌های احیای این دریاچه هستند. برنامه‌هایی که به منابع مالی زیاد نیاز دارند و تامین اعتبار آنها هنوز از سوی مسئولان مشخص نشده است.