مطهرنیا: یک حرکت ناگهانی و بدون تعمق می‌تواند زمینه ساز ایجاد هزینه‌های بسیاری برای کنشگران و بازیگران هر دو سو باشد
محمدرضا ستاری
ایالات متحده، بریتانیا و فرانسه در نخستین ساعات بامداد دیروز با شلیک بیش از ۱۰۰ موشک و حملات هوایی، چندین نقطه در خاک سوریه را هدف قرار دادند. دونالد ترامپ، رئیس ایالات متحده در پیامی تلویزیونی آغاز این حملات را اعلام و آن را واکنشی به حمله شیمیایی هفته گذشته به شهر دوما خواند.
خبرگزاری فرانسه نیز در همان ساعات ابتدایی روز گذشته از پرواز هواپیماهای جنگنده این کشور برای شرکت در این حمله مشترک خبر داد و امانوئل ماکرون، رئیس جمهوری فرانسه در پیامی اعلام کرد که هدف از این اقدام نظامی ضربه زدن به ظرفیت‌های تولید سلاح‌های شیمیایی در سوریه بوده است. ترزا می، نخست وزیر بریتانیا نیز با «اجتناب ناپذیر» خواندن این حمله مدعی شد که به همراه ایالات متحده و فرانسه در پی یافتن راهی برای پرهیز از اقدام نظامی بودند اما روسیه مانع تلاش های دیپلماتیک شد.
طبق اعلام منابع خبری در حمله روز گذشته به سوریه که از چند روز قبل نیز به سبب اظهارات مقامات سه کشور و همچنین نحوه آرایش نیروهای آنها در منطقه قابل پیش‌بینی بود، آمریکا، فرانسه و انگلیس با استفاده از جنگ افزارهای مختلف و هدف قرار دادن مواضع نظامی و غیر نظامی دولت سوریه، بزرگترین حمله موشکی را از زمان حمله به عراق در سال 2003 میلادی صورت دادند. گفته می‌شود که در این حمله نزدیک به 120 موشک به سمت مواضع دولتی سوریه شلیک شده است که دو برابر تعداد آنها از حمله سال گذشته به پایگاه الشعیرات سوریه بوده است.
در همین رابطه آمریکا علاوه بر استفاده از جنگنده‌های B1 و کشتی‌های مستقر در دریای سرخ، موشک‌های کروز از نوع تاماهاوک را به سمت اهداف مورد نظر شلیک کرده است.
آمریکایی‌ها همچنین از دو ناو هواپیما بر با همراهی 5 ناوشکن نیز برای پشتیبانی نیروهای خود بهره گرفته‌اند. از سوی دیگر شبکه خبری سی‌ان ان گزارش داد که اکنون علاوه بر دو زیر دریایی هسته‌ای، چهار ناوشکن نیز در دریای مدیترانه از طرف آمریکایی‌ها مستقر هستند. این در حالی است که وزارت دفاع انگلیس نیز طی بیانیه‌ای اعلام کرد، چهار جنگنده تورنادو در حملات به اهدافی در سوریه مشارکت داشتند. این جنگنده‌ها موشک‌های استورم شادو را به ۲۴ کیلومتری غرب حمص شلیک کردند. ریاست جمهوری فرانسه هم با انتشار فیلمی در توئیتر، جنگنده‌های رافال را نشان داد که در عملیات روز گذشته مشارکت داشتند.همچنین به گفته منبعی در ریاست جمهوری فرانسه، علاوه بر چهار ناوچه؛ یک ناوچه دفاع هوایی و سه ناوچه چندمنظوره، جنگنده‌های میراژ ۲۰۰۰ و رافال در حملات هوایی علیه سوریه مورد استفاده قرار گرفتند.
واکنش‌های جهانی به حمله روز گذشته
این اقدام سه جانبه از سوی آمریکا، انگلیس و فرانسه در همان ساعات ابتدایی پس از حمله با واکنش‌های بسیاری از کشورهای مختلف روبرو شد. در حالیکه جیمز ماتیس وزیر دفاع آمریکا پس از این حمله اعلام کرد که حملات به سوریه پایان یافته و حملات بیشتری در دستور کار قرار ندارد، روس‌ها ضمن واکنش نسبت به این اقدام، اعلام کردند که در این حملات تمامی موشک‌هایی که فرودگاه‌های سوریه را هدف قرار داده بود، ساقط شده‌اند و مسکو در حال برنامه‌ریزی برای استقرار سامانه پدافند اس‌-300 برای دولت سوریه است. پوتین رئیس جمهوری روسیه نیز در واکنش به این حملات آن را نوعی تجاوز و نقض منشور سازمان ملل دانست و خواستار برگزاری جلسه اضطرای شورای امنیت شد. وزارت دفاع روسیه همچنین اعلام کرد: 16 موشک به سمت فرودگاه استان حمص شلیک شده که 13 فروند از آنها منهدم شده‌اند. فرودگاه مزه نیز هدف 9 موشک قرار گرفته که 5 فروند از آنها منهدم شده است. 13 موشک نیز به سمت فرودگاه ضمیر شلیک شده‌اند که تمامی این موشک‌ها منهدم شدند. در ادامه این بیانیه آمده است: 4 فروند موشک به سمت فرودگاه بین‌المللی دمشق و هر 12 موشک شلیک شده به سمت فرودگاه نظامی الشعیرات نیز همگی منهدم شده‌‌اند.
این در حالی است که ترکیه روز گذشته حمله نظامی به سوریه را واکنش مناسبی در قبال دولت بشار اسد دانست و کانادا به همراه آلمان حمایت خود را از اقدام نظامی مشترک آمریکا، بریتانیا و فرانسه اعلام کردند.
از سوی دیگر و در حالی که گفته می‌شود که این حمله بدون مجوز شورای امنیت سازمان ملل و حتی سنای آمریکا صورت گرفته است و در پی همین مساله در داخل آمریکا بسیاری از مقامات این کشور نسبت به این اقدام یکجانبه واکنش منفی نشان داده‌اند، یک مقام در وزارت خارجه عربستان اعلام کرد، کشورش این عملیات نظامی را علیه سوریه تایید می‌کند. رژیم صهیونیستی نیز هر چند گفته می‌شود نتانیاهو وزرایش را در خصوص این موضوع به سکوت فراخوانده از سوی یکی از مقامات خود آن را پیام مهمی برای بشار اسد، حزب الله و ایران دانست.
در همین راستا، حزب‌الله لبنان نیز حمله هوایی سه کشور غربی به خاک سوریه را «نهایت بی‌احترامی و توهین به سازمان ملل، شورای امنیت و جامعه جهانی» دانست. به گزارش خبرگزای یورو نیوز حزب‌الله در بیانیه خود آورده است «بهانه‌ها و توجیهاتی که این سه کشور برای حمله به سوریه به آنها استناد می‌کنند، در واقع بهانه‌های واهی و پوچی هستند که عقل و منطق آنها را نمی‌پذیرد، این بهانه‌ها متکی به نمایش‌های مسخره‌ و شکست خورده‌ای هستند که این کشورهای متخاصم دستور اجرای آنها را داده‌اند تا از آنها در راستای منافع خود استفاده کنند.
وزارت خارجه چین نیز روز گذشته در واکنش به این حملات، هرگونه اقدام نظامی فراتر از شورای امنیت را نقض قوانین بین‌المللی دانست و اعلام کرد که پکن مخالف استفاده از زور در روابط بین‌الملل است و بر لزوم احترام به حاکمیت، استقلال و تمامیت ارضی کشورهای دیگر تاکید دارد.
این در حالی است که فرانسوی‌ها پس از پایان این حملات مدعی شدند که اگر دولت سوریه بار دیگر از خط قرمز شیمیایی عبور کند، برای حمله مجدد تردید نمی‌کنیم. وزیر خارجه این کشور همچنین اعلام کرد که به اهداف خود رسیدیم و فعلاً به دنبال حمله جدیدی علیه اهداف دولت اسد نیستیم. ترزا می نخست وزیر بریتانیا هم روز گذشته مدعی شد این حملات قانونی و عادلانه بوده و اهداف مورد نظر را محقق ساخته است. وی همچنین تصریح کرد که تلاش‌های دیپلماتیک را برای فشار بر نظام سوریه احیا خواهیم کرد.
واکنش‌های داخلی به حملات آمریکا، فرانسه و روسیه
اقدام سه کشور غربی برای حمله به مواضعی در سوریه در حالی روز گذشته صورت گرفت که در مهمترین واکنش داخلی، مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از مسئولان نظام، سفرای کشورهای اسلامی و قشرهای مختلف مردم، حمله سحرگاه دیروز امریکا و دو کشور غربی به سوریه را جنایت دانستند و با دروغ خواندن ادعای آنها مبنی بر مخالفت با استفاده از سلاح شیمیایی، تاکید کردند: جمهوری اسلامی همچون گذشته در کنار گروه‌های مقاومت حاضر خواهد بود و آمریکا نیز قطعاً در اهداف خود در منطقه، شکست خواهد خورد. ایشان همچنین افزودند: بنده صریحاً اعلام می کنم رئیس ایالات متحده امریکا، رئیس جمهوری فرانسه و نخست وزیر انگلیس جنایتکار هستند.
حسن روحانی رئیس جمهوری کشورمان نیز روز گذشته در این مراسم با طرح این سوال که آیا آمریکا، رژیم صهیونیستی و حامیان آنها بویژه انگلیس و فرانسه از حوادث ۱۷ سال گذشته در منطقه درس نگرفتند، گفت: تجاوزهای آمریکا در منطقه ثمری جز نابودی و ویرانی به دنبال نخواهد داشت و آنها می‌خواهند با این تجاوزها حضورشان در منطقه را توجیه کنند.
همچنین وزارت خارجه کشورمان طی بیانیه‌ای، حملات موشکی آمریکا و متحدانش به خاک سوریه را به شدت محکوم کرد و نسبت به آثار و تبعات منطقه ای و فرامنطقه ای آن هشدار داد. در این بیانیه آمده است که این تجاوز نقض آشکار قوانین و موازین بین‏المللی و نادیده گرفتن حق حاکمیت ملی و تمامیت ارضی سوریه است. بی شک آمریکا و متحدانش، که بدون وجود هیچگونه سند و مدرک اثبات شده ای و قبل از اعلام نظر نهایی سازمان منع و گسترش سلاح های شیمیایی علیه سوریه اقدام نظامی کرده اند و خود را در جایگاه قاضی و پلیس جهانی فرض کرده اند، مسئول تبعات و عواقب منطقه ای و فرامنطقه ای این ماجراجویی هستند و باید پاسخگوی پیامدهای آن باشند. شرایط زمانی اتهام زنی و اقدام نظامی آمریکا در هر دو مقطع تجاوز به سوریه بخوبی نشان می‏دهد که هر دو اقدام پس از شکست تروریست ها در حلب و اینک در غوطه شرقی صورت پذیرفته و این تجاوز آشکارا اقدامی برای جبران ناکامی و شکست تروریست ها و حمایت از آنها است که بی تردید ملت مقاوم سوریه، همچون ۷ سال گذشته، توطئه‏هایی را که با هدف تغییر معادلات میدانی به نفع تروریست ها صورت می گیرد، ناکام می گذارند.
وزیر امور خارجه کشورمان نیز در همین رابطه طی گفت و گوی تلفنی با ولید معلم وزیر خارجه سوریه، اقدام نظامی و یکجانبه علیه سوریه با هدف ادعایی کاربرد سلاح شیمیایی پیش از آغاز به کار و گزارش بازرسان سازمان منع سلاح های شیمیایی را نشانه بارزی از بهانه تراشی آمریکا و اخلال در روند صلح و کمک به تروریست ها خواند و آنرا محکوم کرد. از سوی دیگر علی‌اکبر ولایتی مشاور امور بین‌الملل مقام معظم رهبری در واکنش به این اقدام، طی گفت و گویی تلویزیونی اظهار داشت: تا جایی که بنده اطلاع دارم قدم بعدی آزادی ادلب است. با آزادی ادلب بنده به آنجا هم خواهم رفت همان طور که بعد از آزادی حلب به حلب رفتم برای این که از نزدیک به مقاومت و مردم آن منطقه از سوی جمهوری اسلامی ایران تبریک بگویم. وی افزود: ان شاالله قدم بعدی ندای گیلان فرات است، آمریکایی ها سست تر از آن هستند بتوانند در ندای گیلان فرات بمانند. از این رو به فکر افتاده اند که از طریق هوا یا موشک کاری انجام دهند اما تکلیف جنگ روی زمین معلوم می شود نه بر روی آسمان.
همچنین سردار یدالله جوانی، معاون سیاسی سپاه نیز در واکنش به این حملات، اعلام کرد: با این حمله روندها تغییر نمی‌کند اما اوضاع پیچیده‌تر خواهد شد و این وضعیت پیچیده قطعا به ضرر آمریکا خواهد بود. آمریکا مسئول عواقب بعدی اتفاقات آتی منطقه است و آن اتفاقات قطعاً به نفع آنها نخواهد بود.»
سوریه زایشگاه بزرگ تاریخ در قرن 21
در همین راستا، دکتر مهدی مطهرنیا استاد روابط بین الملل و آینده پروژه سیاسی در تحلیل خود پیرامون تحولات روز گذشته، معتقد است: میشل برکر و وینگفیلد در نظریه بحران‌ها، آنها را به چهار مرحله تولد، شکوفایی، فروکش و پیامدها تقسیم بندی می‌کنند. به نظر می‌رسد بحران سوریه اکنون به مرحله شکوفایی ویژه پس از دوران پسا داعش نزدیک شده است. سوریه اکنون به جغرافیای معنادار، تعریف‌پذیر و شاخصه‌های مشخصی در جهت محتوا بخشیدن به شکل آینده نظم نوین جهانی تبدیل شده است. برای نظم منطقه‌ای درون این نظام بین‌المللی که دارای کد جغرافیایی ژئوپلتیک بسیار بالایی است، این سوریه است که تبدیل به آوردگاهی در جهت نظم بخشی به نظام منطقه‌ای آینده و جایگیری دولت های رقیب شده است. لذا این کشور اکنون زایشگاه بزرگ تاریخ در قرن 21 برای محتوا بخشی به نظام منطقه‌ای و بین‌المللی است.
از این رو حمله اخیر به سوریه، بیش از آنچه یک اقدام نظامی باشد، پیامی آشکار برای ورود به این دوران و اتحاد ایران، روسیه و سوریه بود. بارها تاکید کرده‌ام که آمریکا در حرکت خود از پارادایم آشوب، دکترین بازیگر دیوانه، مگا پالیسی یا خط مشی کلان ابهام و استراتژی جوجیتسو با تاکتیک تحریک، جاخالی و پرتاب کردن استفاده می‌کند. در این مقطع نیز ایالات متحده چند پیام آشکار را بیان کرد.نخست اینکه نشان داد از تهدید به حمله نظامی علیرغم چالش‌های موجود و با توجه به نقش بازیگر دیوانه و پارادایم آشوب، متمایل به حمله نظامی شده است. از سوی دیگر آمریکا هم اکنون در پی تحریک جبهه مقابل است.
پاسخ جبهه مقابل به آنچه که واشنگتن در سوریه انجام داده است، می‌تواند تا حدود زیادی معنادار باشد.
بنابراین آمریکا هم اکنون با زدن اهداف معین و ایجاد حرکتی تهاجمی در پی ضربه انتقامی طرف مقابل بر می‌آید تا بر اساس آن فضاسازی رسانه‌ای خود را صورت داده و زمینه‌های تحریک بیشتر را فراهم سازد.
چارچوب معنادار ائتلاف غربی
وی در ادامه می‌افزاید: جبهه غرب اکنون در چارچوب نظامی به میدان آمده و ائتلاف مثلث آمریکا، فرانسه و انگلیس در ناتو بسیار معنادار است. یعنی این سه بازیگر مرکزی در غرب مثلث نظامی را ایفا کرده و از سوی مقابل نقش اساسی را در اقتصاد آلمان‌ها بر عهده دارند که در حرکت اقتصادی جایگاه خاص خود را پیدا می کنند.
در خود منطقه نیز باید به حرکت‌های اردن توجه کرد. این کشور اکنون نقش انگلستان کوچک را در منطقه داراست. حدود سه دهه است که منطقه در آشوب به سر می‌برد، اما از این کشور هیچ صحبتی به میان نمی‌آید. شاهد بوده‌ایم که آنچه در منطقه رخ می‌دهد تا مرزهای اردن می‌رود ولی داخل مرزهای این کشور نمی‌شود. به اعتقاد من این امر حرکتی معنادار است که نباید کنش عقاب آمریکایی و روباه انگلیسی را در این خصوص نادیده گرفت. همانطور که خرس روسی و اژدهای چینی را نیز نباید در نظام بین‌الملل و در ارتباط با حوادث کنونی از نظر دور داشت.
این یک بازی بسیار پیچیده است که نیازمند تعمق و دقت بسیار بالایی در سطوح 9 گانه پیشران‌های است که قادر به تغییر شکل و محتوا هستند. در این رابطه پیشران با سیگنالی بسیار قوی می‌تواند تمامی معادلات را تغییر دهد. در عین حال وجود یک کاتالیزور یا شدت بخش یعنی یک حرکت ناگهانی و بدون تعمق می‌تواند زمینه ساز ایجاد هزینه‌های بسیاری برای کنشگران و بازیگران هر دو سو باشد.
سزارین بزرگ تاریخی
این استاد روابط بین‌الملل، اظهار داشت: منطقه اکنون در التهاب است، ولی در عین حال نشان می‌‌دهد که عقلانیت و خرد سیاسی پشت این التهاب تلاش دارد از آن برای بازی در فروکش کردن و استفاده از پیامدها بهره‌مند شود. گفت و گوهای آشکار و نهان واشنگتن و مسکو را نباید در این خصوص نادیده گرفت. بازی‌های توئیتری و رسانه‌ای نشان می‌ده که قدرت‌های بزرگ در پی تشکیل کنفرانس‌های نظیر پوتسدام و تهران در زمان جنگ جهانی دوم برای تقسیم‌بندی جهان آینده و شکل و محتوا بخشی به هندسه جهانی قدرت بر اساس منافع خود هستند. بنابراین در چنین شرایطی باید این حرکت با یک زایمان طبیعی یا یک سزارین بزرگ تاریخی صورت بپذیرد.
واکنش‌ها به حمله روز گذشته به سوریه
مقام معظم رهبری: صریحاً اعلام می کنم رئیس ایالات متحده امریکا، رئیس جمهوری فرانسه و نخست وزیر انگلیس جنایتکار هستند.
حسن روحانی: تجاوزهای آمریکا در منطقه ثمری جز نابودی و ویرانی به دنبال نخواهد داشت.
محمد جواد ظریف: این اقدام نشانه بارزی از بهانه تراشی آمریکا و اخلال در روند صلح و کمک به تروریست ها است.
علی اکبر ولایتی: تکلیف جنگ روی زمین معلوم می شود نه بر روی آسمان.
سردار جوانی: آمریکا مسئول عواقب بعدی اتفاقات آتی منطقه است و آن اتفاقات قطعاً به نفع آنها نخواهد بود.
ولادمیر پوتین: هدف گرفتن سوریه تجاوزی صریح علیه دولتی با حاکمیت مستقل است.
دونالد ترامپ: شاید روزی ما در کنار روسیه یا حتی ایران قرار بگیریم یا شاید هم این اتفاق نیفتد.
تراز می: این حمله به نفع امنیت انگلیس بود و ما مشارکت لندن در آن را “تصمیم درستی” می‌دانیم.
وزیر خارجه فرانسه: عملیات نظامی در سوریه هدفش ساقط کردن نظام اسد نبود بلکه تنها توقف “تجاوزات” او بر ملتش بود.
سخنگوی ریاست جمهوری ترکیه: حمله به سوریه قبلا به ما ابلاغ شد و در این حمله پایگاه هوایی اینجرلیک مورد استفاده قرار نگرفته است.