سمیرا ابراهیمی
پس از توفانی شدن دریای ارز در روزهای گذشته که باعث رسوخ توفان به تمام بازارهای مجاور شده و قیمت دلار آمریکا تا نزدیکی قله های 6200 تومانی هم رسانده بود، اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهوری دوشنبه شب اعلام کرد که ارز را به قیمت 4200 تومان می‌رسانند و کسی نمی تواند از این نرخ عبور کند. محتوای این دستور به معنای آن است که دولت دوباره می‌خواهد با استفاده از قوای حاکمیتی و قدرت به جای اصول منطقی اقتصادی بازار را کنترل کند. هرچند شاید بتواند در این امر نیز موفق باشد، همانطور که قبل از این هم با استفاده از این روش، بازار ارز را کنترل می‌کرد. به هر حال این سیاست‌گذاری نیز همانند اکثر تصمیماتی که در حوزه کلان اقتصادی کشور رخ می‌دهد، سکه‌ای دوروست و ممکن است به نتایج مثبت برسد و یا ممکن است آتش بازار ارز را به زیر خاکستر برده و پس از مدتی دوباره شعله ور سازد.
بازار ارز به زودی با ثبات می‌شود
مسعود گلشیرازی، عضو هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی ایران در گفت‌و‌گو با «ابتکار» گفت: اگر بخواهیم به روند اقدامات چندماه دولت در بازار ارز نگاهی بیاندازیم، متوجه خواهیم شد که نرخ واقعی ارز، کمتر از قیمتی بود که چند روز گذشته در بازار مطرح می‌شد، اما این دولت باید با مدیریت چرخه عرضه و تقاضا هیجانات در این بازار را کنترل کند. می‌دانیم که دولت بازیگر اصلی بازار است و نمی‌توان گفت که در هیجانی شدن روزهای اخیر بازار نقشی نداشته، اما می‌توان این پیام را از فعالیت دولت استنباط کرد که چراغ سبز به معاملات ارزی نشان می‌دهد. البته تصمیم دولت مبنی بر 4200 قراردادن قیمت ارز، افزایش حدود 20 هزار میلیارد تومانی در درآمدهای بودجه ای برای دولت به ارمغان می آورد. او افزود: منظر دیگر ماجرا، این است که ارز 4200 تومان قرار دادن قیمت ارز به معنای تثبیت آن نیست، بلکه قیمت شناور ارز است که باز هم در جریان عرضه و تقاضا تغییر قیمت ایجاد می‌کند. اما افزایش ناگهانی باعث به هم ریختن بازار شده و همچنین نرخ تشکیل سرمایه به منظور سرمایه‌گذاری در بخش‌های مولد اقتصادی را از بین می‌برد. بنابراین می‌توان گفت که اقدام دولت در راستای کاهش ناگهانی و کشیدن ترمز بازار ارز درست بود. لازم به ذکر است که اکنون تراز ارزی کشور مثبت است، در واقع دولت ارز دارد اما اسکناس ندارد که این موضوع طبیعی است. به هر حال اقدامات دولت به کنترل بازار کمک می کند و در چند روز آینده ساماندهی بازار ارز با تثبیت قیمت‌ها انجام می‌شود.
نرخ ارز باید با تورم تغییر کند
سید رضی حاجی‌آقا میری، عضو کمیسیون سرمایه‌گذاری اتاق بازرگانی ایران نیز در این باره گفت: ماندگاری نرخ اعلام‌شده برای دلار به چند فاکتور بستگی دارد. همان‌طور که آقای جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهوری ارائه نرخ ارز به قیودی وابسته کردند. این‌گونه نیست که هرکسی بخواهد درخواست ارز کند و بدون ضوابط به آن دسترسی داشته باشد. در این شرایط بازهم ارز دونرخی است. اگرچه در شرایط فعلی ارز سه نرخ مبادله‌ای، دولتی و بازار آزاد به دو نرخ بازار آزاد و دولتی تبدیل خواهد شد، اما دولت نمی‌تواند تمام نیاز بازار را پاسخ دهد و این مسئله باعث مشکلات دیگری خواهد شد.
او افزود: زمانی این نرخ می‌تواند کارایی داشته باشد که به‌اجبار و زور در آن تکیه نشود و البته تاریخ اقتصاد نشان داده که این سیاست نتیجه خوبی نداشته‌است. اگر قرار است کسی نیاز به ارز داشته‌‌باشد، هیچکس نمی‌تواند جلوی او را بگیرد و حتماً تهیه خواهد کرد. دورنمای این تصمیم چنین است که اگر دولت بتواند روی تصمیم خود پایداری داشته باشد و تا آخر دولت دوره خود این سیاست را پایدار نگه دارد بازهم دلار چند نرخی عرضه خواهد شد. قبل از هر مسئله‌ای دولت باید درباره دلایل اصلی این بحران به‌صراحت سخن بگوید. در بازار افرادی باقدرت تقاضای خیلی بالایی هستند که می‌توانند دلار 4 هزار دلاری را در فاصله کوتاه‌مدت به 6 هزار تومان برسانند. آیا دولت این مشکل را برطرف کرده است؟ باید دید این موضوع به کجا رسیده است. آیا این افراد دیگر نمی‌خواهند ارز تهیه کنند؟ در صورت نیاز این افراد به ارز بازهم نرخ تعیین‌شده دوام نخواهد داشت.
رضی میری خاطرنشان کرد: پیش‌نیاز اجرایی شدن این تاکتیک این است که گفتند 90 میلیارد دلار صادرات و 5 میلیارد دلار واردات داریم و تراز ما مثبت است درحالیکه الان تراز در واقعیت منفی است. نقطه مغفول این است که تقاضای خرید دلار در کشور چقدر است؟ آیا این درخواست به واردات مربوط می‌شود یا رقم دیگر غیر شفاف هم به دلار نیاز دارد. ما بر اساس اطلاعاتی که در دست نداریم نمی‌توانیم گمانه‌زنی و پیش‌بینی کنیم. اگر رقم اعلام‌شده درست باشد باید سالی 40 میلیارد دلار در صندوق ذخیره ارزی پس‌انداز شود اما این‌گونه نیست. باید این نرخ اعلام‌شده نرخ پایه‌ای باشد و سال‌به‌سال بر اساس نرخ تورم این مسئله تغییر کند. در حوزه صادرات قانون کلی این است که نرخ ارز باید حتماً شناور باشد و بر اساس ما به تفاوت نرخ تورم داخلی و خارجی نرخ ارز مشخص شود. این مسئله در برنامه چهارم و پنجم توسعه آمده بود و اخیراً در قانون دائمی به آن تاکید شده است. اما باید از دولت پرسید که آیا می‌خواهد بازهم اشتباه گذشته خود را تکرار کند؟ اگر دولت به ثبات این نرخ ارز در طول سال‌ها تاکید کند اشتباه‌های گذشته را تکرار خواهد کرد. بعدازاین اگر نرخ 4200 تومانی ثابت شد باید اجازه داد شرایط نرخ ارز را تعیین کند نه قیمت‌های دستوری و پول نفت.
دولت چگونه این نرخ را ثابت نگه می‌دارد؟
فریال مستوفی، دیگر عضو اتاق بازرگانی ایران درباره ماندگار شدن نرخ دلار 4200 تومانی گفت: نرخ 4200 تومان برای دلار ماندگار نخواهد ماند، برای اینکه ارزش دلار واقعی بالاتر از نرخ اعلام‌ شده‌است. اصل موضوع این است که همیشه عرضه و تقاضا باید نرخ ارز را مشخص کند. ما اگر عرضه داشته باشیم می‌توانیم نرخ ارز را به هر قیمتی که بخواهیم ثابت نگه‌داریم، اما الان عرضه پایین‌تر از تقاضا است. اگر می‌توانستیم ارز را 4200 تومان قیمت‌گذاری کنیم و اگر عرضه وجود داشت چرا اجازه تلاطم در بازار داده شد؟ طوری که اجازه دادند فرار سرمایه داشته باشیم. فرار سرمایه فقط به معنی خروج ارز از کشور نیست، بلکه ارزی که از چرخه اقتصاد به صندوق خانه‌ها منتقل می‌شود هم فرار سرمایه است. آیا دولت ارز داشت و به بازار عرضه نمی‌کرد؟
این فعال اقتصادی در ادامه گفت: برای همین من فکر نمی‌کنم این تاکتیک اعلام‌شده ماندگاری داشته باشد. ما دلار 170 تومانی، 100 و 800 تومانی، 3200 تومانی و الان 4200 تومانی داریم. پیش‌نیاز اجرایی شدن این تصمیم عرضه به‌قدر نیاز است و این تنها پیش‌نیاز ثبات بازار با عرضه و تقاضای مناسب است. وقتی بسترهای لازم وجود نداشته باشد، سخن گفتن از ثبات معنادار نیست.
او افزود: نرخ‌گذاری‌ها و تلاطم بازار ارز بر بازار سرمایه‌گذاری تاثیر دارد. حتماً تک‌نرخی شدن ارز، اثر مثبتی بر سرمایه‌گذاری خواهد داشت. اینکه سرمایه‌گذار بداند با چه نرخی پول خود را می‌آورد و با چه نرخی آن را می‌برد، برای او حائز اهمیت است. اما اطمینان از آینده این تصمیم شاید برای سرمایه‌گذار دشوار باشد. همیشه نرخ‌های دستوری بی‌ثبات بوده است. ما باید از دولت بپرسیم چگونه می‌خواهد این نرخ را ثابت نگه دارد؟