به گزارش ندای گیلان،با توجه به وضعیتی که شاهد هستیم و حالت غیرعادی که برای ایران پیش آوردند، طبیعی است که ایران هم دنبال این باشد که تا از معاهده‌ای که برایش خیر و برکتی متصور بوده، به نوعی ناراضی و دنبال کاهش تعهداتش باشد.

البته فعلا در صحبت مسئولان کشور این را نمی‌بینم که بخواهند از برجام خارج شوند و این اراده فعلا نیست بلکه دنبال این هستند که از ظرفیت خود برجام برای کاهش تعهدات استفاده کنند و کاهش تعهدات هم برای حفظ برجام از طرف ایران است.

درواقع وضعیت ایران طوری نیست که بخواهد از برجام فاصله بگیرد. در کل این آمریکا بود که برجام را با مشکل مواجه کرد و بعد از آن هم طرف‌های اروپایی نتوانستند برجام را حفظ کنند. وقتی انتظارات ایران برآورده نشده و با ایران به عنوان یک عضو عادی نظام بین‌الملل برخورد نمی‌شود.

بانک‌ها نمی‌توانند مراوده اقتصادی با ایران داشته باشند و حالا صحبت از این است که به چه شکل ویژه و فوق‌العاده ابزار مالی تحت عنوان اینستکس عملیاتی شود که خود همان ابزار هم ابهام دارد و مشخص نیست به چه شکلی می‌خواهد کار کند. ظاهرا اروپا به نوعی می‌خواهد از سر خودش باز کند و به نحوی ظاهر قضیه را حفظ کند که به تعهداتش عمل کرده باشد. اما واقعیتش این است که اروپا عملا هیچ کنترلی بر شرکت‌هایش ندارد.

دولت‌های اروپایی عملا کاره‌ای نیستند که بخواهند کنترلی بر شرکت‌هایشان داشته باشند و عملا شرکت‌ها و موسسات اقتصادی اروپا انگار که از آمریکا بیشتر دستور می‌گیرند تا از دولت‌های خودشان! و در مجموع مشکل و ضعف اصلی اروپا این است که نتوانسته انتظارات ایران را برآورده کند.

ایران هم وقتی الان می‌بیند که در معاهده‌ای قرار گرفته که فقط خودش باید یک طرفه آن را اجرا کند و بقیه طرف‌ها هم نمی‌توانند آن را اجرا کنند، برای ایران آزاردهنده است و به نوعی نمی‌شود در معاهده‌ای باقی ماند که فقط یک طرف بخواهد آن را اجرا کند.

فشاری که ایران می‌آورد، برای خروج از برجام نیست بلکه برای حفظ برجام است. ایران اعلام می‌کند هرلحظه طرف‌های برجامی بخواهند تعهداتشان را اجرا کنند ایران نیز اجرا خواهد کرد.

هدف ایران از توافقنامه هسته‌ای این بود که از ناحیه برجام مشکلات اقتصادی کشور را حل کند و بتواند مراوده اقتصادی آزاد با جهان خارج داشته باشد و بتواند از مواهب برجام استفاده کند.

به همین خاطر از یکسری حقوق خود گذشت که بتواند منافع ملی را پیش ببرد. اما وقتی منافع ملی هم پیش نرود، طبیعی است که ایران هم باید یک مقدار از موضع فشار رفتار کند.

اما رفتار از موضع فشار برای حفظ برجام نباید با افراط و تندروی همراه باشد. برخی از قبل مطرح کردند ایران کلا از برجام خارج شود. اما خروج از برجام خواست دشمنان ملت ایران هم هست و باید این را در نظر داشته باشیم که گرچه برجام نتوانسته اهداف حداکثری ما را تامین کند اما به نوعی حداقل یک اهرم سیاسی هم در دست ما بوده که آمریکایی‌ها تابحال نتوانسته‌اند اجماعی که خواسته‌اند را علیه ایران ایجاد کنند.

اگر وضعیت طوری شود که اروپایی‌ها هم احساس کنند ایران به‌طور کامل از برجام خارج می‌شود و این هدف را داشته باشد یا طوری تعهداتش را کاهش دهد که بوی خروج از برجام به شکل کامل دهد، قطعا آنها هم در برابر ایران قرار خواهند گرفت و آن ضعفی که آمریکا به لحاظ سیاسی داشته و نتوانسته اجماع جهانی را برقرار کند، برطرف می‌شود و در کل آمریکا به سمتی می‌رود که قطعنامه‌های شورای امنیت را مجددا برگرداند تا ایران دوباره تحت فصل هفت منشور بازگردد که در شرایط فعلی برای ایران می‌تواند خطرناک باشد به خصوص با توجه به اینکه هیات حاکمه فعلی درآمریکا دنبال جنگ افروزی و جنگ طلبی هستند و یک مقدار باید به صحبت‌های زمامداران آمریکا که می‌گویند دنبال جنگ با ایران نیستند، شک کرد.

آمریکایی‌ها که در گذشته دنبال جنگ نبودند اعلام و همیشه تکرار می‌کردند که گزینه نظامی را روی میز دارند. انها می‌خواستند اینگونه ایران را تهدید کنند و مذاکرات را پیش ببرند.

اما الان که می‌گویند دنبال جنگ نیستند را باید با دیده شک نگاه کرد. از یک طرف می‌گویند دنبال جنگ نیستند و از طرف دیگر تجهیزات نظامی‌شان را به خلیج فارس اعزام می‌کنند. قطعا اگر دنبال جنگ نباشند، تجهیزات نظامی شان را به خلیج فارس اعزام نمی‌کنند. در این شرایط باید کاملا حواسمان جمع باشد و کسی جلوتر از دولت حرکت نکند و براساس کارهای کارشناسی که در وزارت خارجه صورت می‌گیرد حتما باید در جهت کاهش تعهدات عمل شود و متناسب با آنچه در برجام آمده و باید از چارچوب‌های حقوقی برجام استفاده کنیم.

نباید فراتر از برجام اقدامی انجام شود که بهانه به دست دشمنان ملت داده شود بلکه باید در همان چارچوب برجام فشارهای لازم را به طرف‌های مقابل در برجام به‌خصوص اروپایی‌ها که علاقه‌مند به حفظ برجام هستند، آورد تا اقدامات عملی‌تری را برای حفظ برجام انجام دهند.

به هر حال ایران در شرایط فعلی نمی‌تواند اهداف حداکثری خود را محقق کند اما باید به یک شرایط رضایت‌بخشی هم برسد. شرایط فعلی در ارتباط با برجام رضایتبخش نیست. چون عملا این ایران است که فقط تعهدات خود را انجام می‌دهد و بقیه کشورها حتی چین و روسیه که اقتصادهای دولتی دارند اینها هم تعهداتشان را به خوبی انجام ندادند و گویی بخشی از آمریکا هستند و با تصمیم آمریکا تحت تاثیر قرار گرفته‌اند.

طرف‌های مقابل هم باید به نوعی اقداماتی را برای حفظ برجام انجام دهند تا انتظارات حداقلی ایران برآورده شود. آنچه که هست، انتظارات حداقلی ایران در شرایط فعلی برآورده نشده و اگر این وضعیت ادامه پیدا کند، طبیعی است که این توافق دیگر برای ایران هم نمی‌تواند معنا و مفهومی داشته باشد اما در شرایط فعلی باید صبورانه و با درایت و حساب شده عمل شود و با توجه به ظرافت‌های کاری از طریق وزارت خارجه با استفاده از چارچوب حقوقی که در برجام هست، عکس‌العمل مناسبی نشان دهیم تا ضمن اینکه چارچوب حقوقی برجام را رعایت کرده باشیم اعتراض خود را نیز نسبت به شرایط فعلی اعلام نماییم.

* استاد دانشگاه