به گزارش ندای گیلان،پس از خروج امريكا از برجام، اروپا به منظور ترغيب ايران براي ماندن در برجام اعلام كرد كه از طريق يك كانال ويژه مالي امكان تجارت بين ايران و اروپا را فراهم خواهد كرد. در ادامه و پس از اعلام نارضايتي ايران از عملي نشدن اين وعده، اروپا اعلام كرد كه سازوكار مربوطه به نحوي است كه دسترسي مستقيم ايران به منابع ارزي حاصل از صادرات (و خصوصا صادرات نفت) را ناممكن مي‌كند و در مقابل اين وجوه در اروپا مي‌ماند تا نيازهاي وارداتي ايران از اروپا را تامين مالي كند.

يعني ايران بايد به جاي دريافت پول صادرات، نسبت به واردات كالا اقدام كند. براي اين منظور لازم بود كه يك شركت اروپايي و يك شركت متناظر آن در ايران تاسيس شوند كه كاملا با هم هماهنگ باشند (مانند دو شعبه از يك شركت) تا راه‌اندازي فرآيند اينستكس ممكن شود. با تاسيس شركت اروپايي مربوطه كه اينستكس نام داشت، عملا اين واژه جايگزين اس‌پي‌وي شد.

مقرر شد اين شركت‌ها به عنوان نهاد واسطه براي تسويه حساب شركت‌هاي بدهكار و بستانكار در دو طرف عمل كنند. به عنوان مثال، يك شركت اروپايي بدهكار به ايران، بدهي خود را به اينستكس پرداخت مي‌كند و اين شركت هم به نمايندگي از ايران، اين پول را در قالب انتقال وجه يا تخصيص اعتبار به شركت‌هايي منتقل مي‌كند كه به ايران كالا صادر كرده و طلبكار هستند.

‎تا اينجاي كار تقريبا مشكلي نبود، چراكه اساسا هدف ايران آن بود كه منابع ارزي حاصل از صادرات، صرف تامين نيازهاي وارداتي كشور شود.

اما مشكل از جايي شروع شد كه اينستكس به عنوان يك شركت اروپايي، در چارچوب مقررات اروپا تشكيل شده بود و طبق تحريم‌هاي امريكا عليه ايران عمل مي‌كرد.

بنابراين بسياري از نيازهاي وارداتي ما كه از نظر امريكا تحريم بود، امكان تامين مالي از طريق سازوكار اينستكس را نداشت و اين امر باعث شد كه مسجل شود، اروپايي‌ها نسبت به راه‌اندازي يك كانال مالي كه تجارت ايران و اروپا را فارغ از تحريم‌هاي امريكا تسهيل كند، خلف وعده كرده‌اند. ‎

مشكل بعدي كه تقريبا سبب از كار افتادن اينستكس قبل از شروع به كار آن شد، تحريم صادرات نفت و برخي كالاهاي مهم ديگر ايران توسط امريكا بود. نظر به پيروي اينستكس از تحريم‌هاي امريكا (مشكل اول كه عرض كردم)، اين تحريم‌هاي جديد باعث شد كه عملا وجهي به عنوان وجوه حاصل از صادرات ايران نتواند وارد اينستكس شود، لذا پولي هم براي تامين مالي همان چند قلم واردات مجاز ايران از امريكا وجود نمي‌داشت.

بر اين مبنا بود كه رييس كل محترم بانك مركزي طي مصاحبه‌اي ضمن تاكيد بر تاسيس شركت ايراني متناظر با اينستكس تاكيد كرد كه مشكل فقدان ساختارهاي مربوطه نبوده و تا زماني كه اروپا برخي تحريم‌هاي صادراتي ايران را ناديده نگيرد يا خط اعتباري براي صادرات به ايران را به اينستكس تخصيص ندهد، امكان استفاده از اينستكس براي تامين مالي واردات به ايران منتفي است.

‎بنابراين كم‌كم مشخص شد كه اقدامات و راهكارهاي اروپا براي ماندن در برجام و تامين منافع آن براي ايران، بيشتر يك وعده توخالي بوده و اروپا در اين مسير، تمايل يا امكان تخطي از تحريم‌هاي امريكا را نداشت. اينجا بود كه سران كشور تصميم به خروج تدريجي از برجام گرفتند. اين اقدام ايران، واكنش‌هاي گسترده و متنوعي در سطح جهاني را به دنبال داشت كه از جانبداري ايران توسط روسيه تا ابراز تاسف اروپايي‌ها و تشديد اقدامات تخاصمي امريكا را شامل مي‌شود.

در اين راستا، اروپايي‌ها براي توقف رويه خروج ايران از برجام، پيشنهاداتي را نيز مطرح كرده‌اند اما تاكنون پيشنهادات جذابيت كافي براي ايران نداشته است. ‎بنابراين بايد گفت كه آينده اينستكس نيز كاملا بستگي به پيشنهادات و تصميمات اروپا در روزهاي آتي خواهد داشت. يعني در صورتي كه اروپا امكان ورود ارز به اينستكس براي تامين مالي واردات ايران را فراهم كند، اين ساختار فعال خواهد شد و در غير اين صورت، كماكان نفع خاصي براي ايران نخواهد داشت.

*افروز بهرامي اعتماد