به گزارش ندای گیلان، آمایش سرزمین نوعی برنامه ریزی است که درآن تعامل بین انسان، محیط وفعالیت به عنوان عامل اساسی وتعیین کننده در تأمین اهداف توسعه، مورد کنکاش قرار می گیرد. این نوع برنامه ریزی با هدف استفاده ازمحیط جغرافیایی و منابع طبیعی مختلف سرزمین صورت می گیرد و استعداد و ظرفیت های هرمنطقه را سنجش و آن را درسطح ملی پیاده می کند.

آمایش سرزمین نخستین بار در فرانسه در چارچوب برنامه های متمرکز توسعه ای مطرح شد. فرانسه از شمار معدود کشورهایی است که طی نیم قرن گذشته برنامه ریزی مدون آمایش سرزمین داشته و دستگاه های مشخصی را برای تهیه و اجرای برنامه هایی از این دست برپا کرده است. فکر برنامه ریزی آمایش سرزمین در فرانسه در سال ۱۹۴۷ با انتشار کتابی به نام «پاریس و بیابان فرانسه» توسط شخصی به نام ژان فرانسوا گراویه پدیدار شد.

 پس از انقلاب اسلامی ایران و از سال ۱۳۶۲ انجام مطالعات آمایش سرزمینی توسط سازمان برنامه و بودجه آغاز شد و طی چند دوره پژوهش برای تهیه یک سند آمایش جامع انجام شد که این تلاش ها در دهه ۷۰ و ۸۰ ادامه پیدا کرد و سرانجام شورای عالی آمایش سرزمین در ۱۱ اسفند سال ۱۳۹۹ ، به استناد جزء یک بند الف ماده ۲۶قانون برنامه ششم توسعه جمهوری اسلامی ایران و ماده ۳۲ قانون احکام دائمی برنامه های توسعه کشور، سند ملی آمایش سرزمین در افق۱۴۲۴مشتمل بر۱۶ماده تصویب کرد.

درحالی که یکسال از تصویب سند ملی آمایش می گذرد، هنوز بسیاری از اقشار جامعه اطلاعی در خصوص چیستی،چرایی و چگونگی اجرای سند آمایش سرزمین ندارند، نوشتار پیش رو بخشی از سلسه گفتگوها با پژوهشگران و کارشناسانی است که در تهیه و تدوین سند آمایش سرزمین گیلان نقش داشته اند. این سلسله گفتگو ها با عنوان “پرونده سند آمایش سرزمین گیلان” قصد دارد به زبانی ساده از جزء تا کل آمایش سرزمین گیلان، از بررسی وضع موجود تا افق ترسیم شده این سند و راه تحقق آن را کنکاش کرده و به چالش بکشد.

موضوع دومین گفتگو از اولین فصل “پرونده سند آمایش گیلان”، بر چیستی آمایش و ویژگی های برجسته این سند تاکید دارد. گفتگویی که با ابراهیم درویش کارشناس برنامه ریزی، آمایش و بهره وری سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان گیلان انجام شده است.

سند آمایش، برنامه بلند مدت ۲۰ ساله است

ابراهیم درویش رحیم آبادی در این گفتگو در تشریح چیستی سند آمایش با بیان اینکه یکی از تقسیم بندی های نظام برنامه ریزی در ایران و جهان بر اساس زمان است، برنامه ریزی برمبنای زمان دارای ۳ نوع کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت است، برنامه های کوتاه مدت در بازه های زمانی یک یا دو سال بوده و بیشتر در قالب بودجه‌های سنواتی اجرا می شود.برنامه‌های میان مدت برنامه‌های سه تا پنج ساله هستند و پس از انقلاب اسلامی در ایران تاکنون شش برنامه توسعه پنج ساله به اجرا در آمده است.

درویش با اشاره به اینکه برنامه های بلند مدت در افق چشم انداز ۲۰ ساله تهیه و تدوین می‌شود،گفت: برنامه آمایش سرزمین بیست ساله است و به صورت استاندارد باید چهار برنامه توسعه میان مدت را در دل خود داشته باشد.

وی افزود: در واقع تهیه برنامه های کوتاه مدت نیازمند وجود برنامه های میان مدت و تهیه برنامه های میان مدت نیازمند وجود یک برنامه جامع بلند مدت است و برنامه آمایش به همین دلیل تهیه و تدوین می شود تا راهنمای عمل تدوین و اجرای برنامه های میان مدت و کوتاه مدت باشد.

سند آمایش سرزمین لازم الاجر است

این کارشناس برنامه ریزی با اشاره به فرآیند انجام مطالعات آمایش سرزمین و تصویب آن، اذعان داشت: بعد از ارائه گزارش مطالعات دوره دوم استراتژی دراز مدت آمایش سرزمین در سال ۱۳۵۶ توسط مهندسین مشاور ستیران، تا سال ۱۳۹۹ ما برنامه آمایش سرزمین مصوب و لازم الاجرایی نداشتیم، تلاش هایی در دهه های گذشته برای تهیه این برنامه صورت گرفت،  از جمله این موارد می توان به تجارب دفتر برنامه ریزی منطقه ای در بین سالهای ۶۸-۱۳۶۲ و تجربه دفتر آمایش و برنامه ریزی منطقه ای سازمان برنامه و بودجه کشور در بین سالهای ۸۳-۱۳۷۷ اشاره کرد.  در سال ۱۳۹۱ مجدداً برنامه آمایش استان ها در دستور کار قرار گرفت و با تصویب برنامه آمایش سرزمین در اسفندماه ۱۳۹۹در شورای عالی آمایش سرزمین، اولین سند آمایش لازم الاجرا در ایران محقق شد و پس از این برنامه های میان مدت باید در قالب این سند تهیه و تدوین شود.

درویش با تاکید بر اینکه تمام تصمیم گیری ها و برنامه های دیگری که تا کنون اجرا شده اگر با سند آمایش همخوانی نداشته باشد، باید اصلاح شود، گفت:کلیه نظام برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی ما باید بر اساس آمایش انجام  شود. البته آمایش یک برنامه‌ریزی سیال است و ممکن است بر اساس شرایط و موقعیت، بخشی از آن تغییر کند و به روزرسانی شود و اینگونه نیست که فرضاً مانند اصل ثابت از اصول قانون اساسی باشد.

مشارکت گسترده دستگاه های اجرایی در تدوین سند آمایش گیلان

وی در تشریح ویژگی های برجسته سند آمایش گیلان اظهار داشت: یکی از ویژگی های برجسته سند آمایش سرزمین گیلان روش تهیه و تدوین آن به لحاظ مشارکت بسیار وسیع دستگاه‌های اجرایی در تهیه آن است.

درویش افزود: برای اولین بار بود که تعداد زیادی از دستگاه‌های اجرایی در تهیه تدوین یک سند مشارکت داشتند. جلسات مربوط به هر حوزه در سازمان‌های مختلف و ذیربط برگزار شد. به عنوان مثال اگر قرار بود در خصوص محیط زیست بحث شود این جلسه کارشناسی در اداره کل محیط زیست برگزار میشد و اینگونه نبود که سازمان مدیریت بدون نظر کارشناسی سایر بخش ها، برنامه ای را تدوین کرده باشد.

ایجاد پایگاه داده قدرتمند در خلال انجام مطالعات آمایش سرزمین گیلان

این کارشناس برنامه ریزی  ویژگی برجسته دوم مطالعات آمایش سرزمین گیلان را ایجاد یک نظام پایگاه داده های مکانی قدرتمند و مورد استناد در خلال تدوین این سند،عنوان و خاطرنشان کرد: پایگاه داده ای که برای انجام  این مطالعات تهیه شده بسیار جامع و قدرتمند است و در برنامه ریزی های آینده استان، می توان به آن اتکا کرد.

بخشی نگری دقیق سند آمایش گیلان در حوزه های مختلف

وی ویژگی بارز سوم سند آمایش استان گیلان را توجه ویژه و بخشی این سند به حوزه های مختلف اقتصادی در استان گیلان،عنوان و تصریح کرد: بخش های مهم اقتصاد استان شامل کشاورزی،گردشگری،صنعت و… در سند آمایش گیلان به صورت جامع  مورد بررسی قرار گرفته است؛ مثلاً در بخش کشاورزی خوشه ها کشاورزی را داریم که در آن علاوه بر مشخص کردن خوشه های اصلی ، ارتباطات پسین و پیشین آن، بستر جغرافیایی، فضای مشخص، و… برای هر محصول به صورت کامل پیش بینی شده است. که این بخش‌ها شکل‌دهنده یک زنجیره ارزش از مراحل پیش از تولید، تولید و فراوری و بازاریابی و مصرف است.

درویش تاکید کرد: همانند موضوع خوشه های کشاورزی در بخش کشاورزی،در حوزه گردشگری نیز مدارها و محورهای گردشگری را داریم که بر اساس آن رویکرد حاکم بر گردشگری استان تغییر کرده است و یک گردشگری هدایت شده در محورهای مشخص و با لحاظ کردن زیرساخت های مورد نظر در آمایش تدوین شده است. تا گردشگران بتوانند به نسبت زمان و هزینه خود به صورت هدایت شده از جاذبه‌های این مدار‌ها بازدید کنند. در هر یک از این مدارها متناسب با زمان اقامت گردشگر، زمینه بازدید و تفریح گردشگر در جاذبه‌های آن مدار تامین و نیز تمهیدات لازم برای اقامت نیز در نظر گرفته می‌شود تا با کمترین زمان، به بهترین نحو به جاذبه‌ها و خدمات گردشگری دست یابند.

ادامه دارد…