به گزارش ندای گیلان از ایلنا،مسئولان کشور ما معتقدند منبع 80 درصد از ریزگردهایی که زندگی بخشی از هموطنانمان را با مشکل مواجه کرده،خارجی است.با نگاهی به جغرافیای منطقه در می یابم منشأ اصلی گرد و غباری که هر هرازگاهی آسمان شهرهای ایران را تیره می کند در خاک عراق است.

بخش عظیمی از منابع آبی کشور عراق از طریق رودهای دجله و فرات تأمین می شود،رودهایی که سر منشأ آن رشته کوه های ترکیه است. در سال های گذشته کشور ترکیه در غالب پروژه بزرگی به نام GAPتا کنون 15 سد احداث کرده که بزرگترین آن سد آتاتورک است.سدی که با بهره برداری از آن زمین های کشاورزی زیادی در عراق به بیابان تبدیل شد و حالا بستری برای شکل گیری زیرگرد هاست.اما ماجرا همینجا تمام نمی شود چراکه پروژه گپ شامل 22 سد می باشد که تاثیرات بسیار زیادی را بر محیط زیست منطقه از جمله ایران خواهد داشت.

“ایلیسو” یکی از سدهای بزرگی است که ساخت آن بر روی سرشاخه های دجله از سال 2006 آغاز شده و حالا مراحل پایانی آماده سازی را سپری می کند.خبرنگار ایلنا برای آگاهی از تاثیرات پروژه های سد سازی ترکیه و بالاخص سد ایلیسو با خدیجه گلین مقدم،رئیس سابق دانشگاه فرهنگیان گیلان،پژوهشگر زیست محیط و مدیر کمپین مخالفان انتقال آب خزر به کویر به گفتگو پرداخته است که متن آن را در ادامه مشاهده می کنید.

**تاثیرات ساخت سد ایلیسو بر محیط زیست منطقه وبالخص ایران چیست؟آیا باید منتظر فاجعه زیست محیطی باشیم؟

ترکیه در حال ساخت یک سد نیست. بلکه در حال اجرای یک ابر پروژه ای است به نام  «گاپ» .  پروژه گاپ پروژه بسیار عظیمی است که در حدود ۶۰ سال قبل در ترکیه آغاز شده‌ است. ابر پروژه ای با ده ها سد و طرح برای تولید برق که چندین استان و در حدود ۱۰% از خاک ترکیه را در بر گرفته است. این پروژه سالهاست که عملیاتی شده است. منتها چون سد ایلیسو بر روی دجله ساخته می شود و دجله و فرات تاثیرات زیست محیطی در محیط دارند. ایرانیان را نگران کرده است که این نگرانی بسیار بجاست.  به طور کلی سدسازی ها خسارات جبران ناپذیری بر محیط زیست و اکوسیستم می گذارند. هم اکنون در بسیاری از نقاط دنیا سدسازی منسوخ شده یا به ندرت به عنوان طرح مورد ارزیابی قرار می گیرد.

یک سد بسیار بزرگ در سال ۱۹۹۲ در ترکیه ساخته شد. این سد ظاهرا بر روی رود فرات زده شد و باید فقط عراق را تحت تاثیر قرار می داد. اما اینگونه نشد. سد آتاتورک که ظرفیت آن معادل صدها سد معمولی است، موجب شد بیابان‌زایی در عراق بیشتر شود. بیابان‌زایی در عراق موجب شد که جمعیت  ایران در غرب کشور ما نیز گرفتار ریزگردهایی شوند . به عبارتی ۲۵ سال قبل سدی با حجم عظیم آبگیری بر روی رود فرات زده شد اما تبعات منفی زیست محیطی آن را کشورهای منطقه مانند عراق و ایران تحمل می کنند.

سد ایلیسو نیز از این قاعده مستثنی نیست. این سد قرار است بر روی رود دجله زده شود. رود خانه دجله در عراق نیز جریان دارد. این سد باعث خواهد شد بیش از نیمی از حجم آب دجله کاهش پیدا کند. با نگاهی به نقشه منطقه در می یابیم که سد ایلیسو در ترکیه بر روی رود دجله نه تنها عراق و ایران را تحت تاثیر قرار می دهد بلکه دیگر کشورهای منطقه خاورمیانه و حاشیه خلیج فارس و حتی اروپا را نیز تحت تاثیر قرار می دهد. پیش بینی می شود ساخت سد ایلیسو که بیابان‌زایی در عراق را گسترش خواهد داد بروی اروپا نیز تاثیرگذار خواهدبود. بی تردید می بتوان گفت که اگر ترکیه بر روی دجله سد بسازد قطعا نیمی از ایران ویران می شود. زیرا گرد و خاک ناشی از خشک شدن رودخانه دجله و تشدید بیابان‌زایی در عراق وارد ایران شده و نیمه غربی و جنوبی کشور عملا غیر قابل سکونت خواهد شد که پیامدهای خطرناک آن مهاجرت، بیکاری و فقر و در نهایت هلاکت میلیونها ایرانی در آینده خواهد بود.

**آیا ساخت سد بر رودخانه هایی که از چند کشو عبور می کند قانونی است؟

بله قانونی است، منتها باید حقابه کشورها را رعایت شود. یعنی حجم آبی که به صورت عرفی وارد خاک کشور دیگر می شود باید توسط کشوری که می خواهد سد بر روی رودخانه بزند رعایت شود. گرفتن حقابه بستگی دارد به قدرت چانه زنی کشوری که در پایین دست قرار دارد. به عنوان مثال بر روی رودخانه هیرمند در افغانستان سد ساخته شده و باید حقابه ایران در نظر گرفته شود، اما عملا این اتفاق نیفتاد چون دیپلماسی ایران نتوانست با قدرت چانه زنی بالا وارد عمل شود . نتیجه آن خشک شدن رود هیرمند در ایران و دریاچه هامون شده که مشکلات زیست محیطی زیادی را رقم زده است.

**معاون وزیر خارجه ترکیه گفته ساخت این سد و اجرای پروژه گپ تاثیری برا اکوسیستم منطقه ندارد و انتقادها کارشناسی نیست.آیا شواهد و مستندات علمی برای اثبات اثر گذاری سوء ساخت این سد بر منطقه وجود دارد؟

ما نباید انتظار داشته باشیم که مسئولان ترکیه حرفی به غیر از تایید این پروژه بزنند. چون وجود سد لااقل در کوتاه مدت کاملا به نفع ترکیه است و موجب رونق اقتصادی در این کشور می شود. اگر چه در دراز مدت ممکن است تبعات زیست محیطی زیادی را به کشور ترکیه تحمیل کند. بهترین شاهد و سند زنده در این خصوص سد آتاتورک بر روی رود فرات است که طی ۲۵ سال توانست عراق را به کانون ریزگرد تبدیل کند.

**ساخت این سد ایلیسو  چه تاثیری بر تالاب هورالعظیم خواهد داشت؟

با ایجاد سد ایلیسو دیگر امیدی به احیای هورالعظیم نخواهد بود. تمام تلاش هایی هم که اکنون رئیس سازمان محیط زیست خانم دکتر ابتکار برای احیای آن انجام می دهد و تا حدی هم موفق است بی اثر خواهد شد. می دانید که هورالعظیم در جنوب کشور واقع شده است. اگر یادتان باشد تا همین چند سال پیش در این هور قایق حرکت می کرد. بسیاری از رزمندگان دفاع مقدس در این منطقه بر روی آب با دشمن جنگیدند. این منطقه نیزار بوده که این پوشش گیاهی موجب می شد هوای جنوب تلطف شود. اما طی دو سه سال گذشته هورالعظیم تبدیل شده به یکی از کانون های ریزگرد در جنوب کشور که نفس مردم اهواز را بریده است. چرا این اتفاق برای هورالعظیم افتاده؟ یکی از دلایل مهم آن سد آتاتورک است که ۲۵ سال قبل در ترکیه بر روی رود فرات بسته شده است. این سد باعث شده بیش از ۵۰% از آب سرشاخه های آن که در ترکیه مستقر است وارد رود فرات نشده و عراق هر روز بیابانی تر شده با طبع هورالعظیم هم خشک شده است. این ریزگردها امروز برای ایران دردسر شده و نفس مردم جنوب کشور را قطع کرده است. باز می دانید که منشا ریزگردهایی که وارد ایران می شور کمتر از بیست درصد آن مربوط به داخل خاک ایران است. بقیه آن مربوط به عراق، عربستان حتی صحرای آفریقاست. بنابراین با توجه به مشکلات عدیده ای که هم اکنون ریزگردها و خشکسالی ها در کشور ما ایجاد کرده است.وزارت خارجه و نمایندگان مجلس شورای اسلامی و سازمان محیط زیست به کمک NGO های کشور امروز باید اقدامات محکم و عاجلی در خصوص جلوگیری از ساخت سد ایلیسو بر روی رود دجله در ترکیه انجام دهند و سازمان های جهانی را به میدان بیاورند تا جلوی ساخت سد ایلیسو گرفته شود. چنانچه سد ایلیسو بر روی رود دجله ساخته شود جنوب غرب آسیا و شرق اروپا با مشکلات شدید زیست محیطی روبرو خواهند شد.

**کم شدن آب ورودی به خلیج فارس  و افزایش غلظت نمک در آن بر اثر ساخت سدهای ترکیه چه تاثیری بر آبزیان خواهد گذاشت؟

هر موجود زنده ای اعم از حیوان یا گیاه تا درصدی از شوری را می تواند تحمل کند و اگر درجه شوری از حد مجاز بدن موجود بگذرد موجود خواهد مرد. خلیج فارس به دلیل اینکه خلیج است و مستقیم به اقیانوس وصل نیست هم اکنون نیز دچار مشکل است. نصب آب شیرین کن های متعددی از سوی کشورهای خلیج موجب شده این خلیج گرمتر و شورتر شده است. حالا با این مشکلاتی که وجود دارد اگر ورودی آب خلیج باز هم کاهش پیدا کند کل محیط زیست خلیج فارس و اکوسیستم گیاهی و جانوری آن نابود خواهد شد. به علاوه کاهش آب خلیج فارس موجب گسترش سواحل خواهد شد. می دانید که سواحل اطراف خلیج فارس سواحل شوری است. اگر سد ایلیسو احداث شود سواحل شور گسترش یافته و شوری چند برابری سواحل خطرات زیست محیطی زیادی را برای مردم جنوب ایجاد خواهد کرد.

**با توجه به اذعان سازمان ملل به اینکه در سال 2045 تقاضای آب در خاورمیانه 60 درصد افزایش خواهد یافت،آیا می توان این اقدام ترکیه را یک برنامه سیاسی تلقی کرد؟

هم اکنون خاورمیانه با بحران آب روبرست. سالهاست که امنیت آب به خطر افتاده است و آب خود به یک موضوع امنیتی تبدیل شده است. خاورمیانه هم اکنون در حال تجربه جنگ آب در برخی نقاط به طور محدود است. می توان گفت که اقدام ترکیه برای ساخت سد شائبه سیاسی هم دارد. بی تردید در یکی یا دو دهه دیگر با افزایش جمعیت و فشار بیشتر بر منابع آبی میزان تقاضا برای استفاده از آب چند برابر امروز خواهد شد. سد ایلیسو در آن زمان یعنی ۲۰۴۵ می تواند به عنوان منبع بزرگ اقتصادی برای کشور ترکیه محسوب شود در زمان پیش بینی مورد نظر دولت ترکیه می تواند با بسته بندی و فروش آب به کشورهای خاورمیانه حتی ایران! میلیاردها دلار پول و سرمایه وارد کشور خود کند.

همان‌گونه که نفت امروزه قیمت گذاری جهانی می شود. مطمئن باشید در زمان موعود آب بسیار گرانتر از نفت به فروش خواهد رسید. زیرا بدون نفت می توان زندگی کرد اما بدون آب هرگز. بنابراین ساخت سد ایلیسو نه تنها اقدام سیاسی از سوی دولت ترکیه محسوب می شود. بلکه اقدام اقتصادی نیز هست.چون برای ترکیه از نظر اجتماعی و اقتصادی سود آور است. در این خصوص دولت ایران و عراق و دولت های خلیج نشین و اروپایی باید اعتراضاتشان را سازمان های جهانی برسانند تا جلوی ساخت سد ایلیسو گرفته شود.