ندای گیلان ـ گزارش چند روز پس از مشخص شدن نتیجه انتخابات ریاست جمهوری روسیه که به پیروزی دوباره «ولادیمیر پوتین» منجر شد، مسکو با بسیاری از پایتخت های غربی دچار چالش شد. این تنش به میزانی عمیق بود که حتی «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری آمریکا که چند روز قبل به پوتین پیام تبریک فرستاده بود نیز وارد این جنگ دیپلماتیک شد و پای سازمان «ناتو» را نیز به آن باز کرد.

با اینکه موضوع ماهیتی همچون دوران جنگ سرد و ریشه در جاسوسی های غرب و شرق از یکدیگر دارد اما اقدام هماهنگ بیش از 20 کشور غربی آن را متمایز ساخته و نشان از اهداف پیدا و پنهان دیگری دارد که سردمدار آن ها کاخ سفید و دولت ایالات متحده است.

موضوع از زمانی آغاز شد که یک جاسوس دوجانبه با نام «سرگی اسکریپال» ۶۶ ساله به همراه دختر خود در یکی از شهرهای جنوبی انگلستان دچار حادثه ای شد که به گفته مقام های امنیتی و پلیس بریتانیا، اقدامی تروریستی برای کشتن افسر پیشین اطلاعاتی روسیه به وسیله ماده سمی گاز اعصاب بوده است.

این حادثه حدود سه هفته قبل رخ داد و از آن زمان روابط مسکو با پایتخت های اروپایی به تدریج تیره تر از قبل شد. در روزهای گذشته هم بیش از 20 کشور از اروپا و آمریکا دستور اخراج ده ها تن از دیپلمات های روسی را از کشورهای خود ابلاغ کرده اند و حتی سازمان پیمان آتلانتیک شمالی هم 7 نماینده روسیه در این نهاد را اخراج کرد.

مقام های سیاسی در لندن این واکنش را بزرگترین اخراج گروهی دیپلمات های روس در طول تاریخ توصیف کردند. در حالی که بسیاری از پایتخت های اروپایی این اقدام خود را همبستگی با لندن عنوان می کنند اما منتقدان می گوند حمایت از لندن آن هم زمانی که دولت این کشور در حال انجام گفت وگوها برای خروج از اتحادیه اروپا است باعث تضعیف جایگاه این اتحادیه در مقابل بریتانیا در مذاکرات برگزیت می شود. دولت روسیه ضمن رد هر گونه ارتباط با حمله شیمیایی به جاسوس پیشین خود، کشورهای اروپایی و آمریکا را به «چاپلوسی» برای انگلستان متهم کرد.

واکنش هماهنگ غرب 

دولت بریتانیا چند روز پس از این واقعه (که در میانه های اسفند ماه گذشته رخ داد) با این ادعا که دولت روسیه در حمله شیمیایی نقش داشت، ٢٣ تن از کارکنان سفارت روسیه را جاسوس معرفی و از خاک خود اخراج کرد. مسکو نیز در مقابل همین تعداد دیپلمات را از سفارت بریتانیا در این کشور اخراج کرد.

اما اکنون برخی کشورهای دیگر هم دست به کار شده اند. گفته می شود 21 کشور نزدیک به 120 دیپلمات روس را از خاک خود اخراج کرده اند. درصدر این فهرست ایالات متحده آمریکا قرار دارد که ضمن اخراج 60 دیپلمات، کنسولگری روسیه در شهر سیاتل را بست. کانادا هم چهار دیپلمات را اخراج و درخواست پذیرش سه نفر دیگر را رد کرد. همچنین اوکراین ١٣ و آلمان، فرانسه و لهستان هم هر یک 4 دیپلمات روسی را اخراج کردند. جمهوری چک، لیتوانی، استرالیا، اسپانیا، هلند، دانمارک، ایتالیا، آلبانی، سوئد، کرواسی، رومانی، فنلاند، استونی، مجارستان، نروژ و مقدونیه نیز از جمله کشورهایی هستند که تعدادی از دیپلمات های روس را از خاک خود اخراج کردند.

نشریه «نیویورکر» این واقعه را رو در رویی دسته جمعی غرب با پوتین توصیف کرد و نوشت: این اخراج بزرگ که در دوره پس از جنگ سرد بی سابقه است پیامی از سوی غرب به پوتین است که هر گونه تهاجم وی به کشورهای اروپایی از سوی همه آن ها بدون پاسخ نمی ماند. البته این وضعیت نشانه ای از رو در رویی عمیق تری میان دو طرف در هر نقطه ای از جهان است که منافع روسیه و غرب مقابل یکدیگر قرار می گیرند.

به نوشته این نشریه آمریکایی، در این راستا واشنگتن بزرگترین گام را برداشته است و به 60 فرد که آن ها را جاسوس می داند مهلت یک هفته ای برای خروج از ایالات متحده داده است. کاخ سفید اقدام خود را در راستای همکاری با متحدانش در ناتو تفسیر کرد.

به اعتقاد تحلیلگر این نشریه، مهمترین تفاوت شرایط کنونی با دفعات پیش در انسجام کشورها در مقابل روسیه است زیرا این امر حتی در جریان حمله به اوکراین یا دیگر اقدامات مسکو رخ نداده بود و این می تواند پیامی شفاف به کرملین باشد.

شرایطی متفاوت با جنگ سرد

برخی کارشناسان و رسانه ها در غرب اعتقاد دارند از مدتی قبل نشانه هایی از تکرار جنگ سرد در روابط میان روسیه و غرب احساس می شد.

گزارش روزنامه «فاینشال تایمز» گرچه این تحولات را جنگ سردی جدید میان روسیه با غرب دانست اما آن را بدتر از دوره پیشین عنوان کرد. این تحلیل خاطرنشان می کند،شاید نتوان شرایط را جنگ سردی توصیف کرد اما وقایع در همان مسیر و حتی غیرقابل پیش بینی تر از آن زمان در حال عبور است.

بر اساس این تحلیل گرچه همچون نیمه دوم قرن بیستم تهدید هسته ای به عنوان موضوع محوری تنش جنگ سردی ندای گیلان و غرب مطرح نیست اما وضعیت رابطه میان روسیه و غرب به حدی بی ثبات است که چالشی همچون حمله با عامل اعصاب به یک جاسوس باعث شده است که فضای رقابت و جنگ دیپلماتیک دوباره زنده شود.

البته از یک جهت دیگر هم شباهتی میان وضعیت کنونی با دوره جنگ سرد وجود ندارد؛ ولادیمیر پوتین همچون رهبران شوروی دلیلی نمی بیند که همچون دوره جنگ سرد ایدئولوژی خود را انتشار دهد. به عبارت دیگر در دوره پوتین روسیه به رژیمی انقلابی اما در چارچوب روابط بین الملل تبدیل شده است. وقوع جنگ هسته ای میان شوروی و غرب که ترسناک ترین ویژگی دوره جنگ سرد بود؛ به رغم غیرقابل پیش بینی بودن، اکنون چندان محتمل نیست زیرا بسیاری از توافق های کنترل تسلیحاتی که از دهه 1970 به اجرا در آمده اند، رعایت می شوند.

روزنامه «نیویورک تایمز» اما شرایط را با دوره جنگ سرد متفاوت می داند زیرا فضا به شدت مبهم، شکننده و برخلاف آن دوران بسیار غیرقابل پیش بینی تر شده است.

واقعیت این است که روسیه دوست ندارد نظمی را بپذیرد که آن کشور را زیر سیطره هنجارهای آمریکایی قرار می دهد. به همین دلیل کرملین می خواهد وضع موجود را تغییر دهد. از نمودهای بارز این سیاست، اقدامات تلافی جویانه ای است که مسکو به سرعت در مقابل خط مشی آمریکا و کشورهای اروپایی نشان می دهد. اخراج 23 دیپلمات انگلیسی از روسیه و اعلام دولت و مجلس روسیه مبنی بر نشان دادن واکنش مناسب در مقابل اقدام اخیر کشورهای غربی نشانه این سیاست است.

در همین چارچوب «الکسی چپا» معاون کمیته امور خارجه مجلس روسیه به خبرگزاری اینترفکس با صراحت اعلام کرد: روسیه در مقابل جنگ دیپلماتیک کشورهای غربی تسلیم نمی شود؛ روسیه اجازه نمی دهد که مورد تهاجم یا تحقیر واقع شود؛ جواب ما خشن تر خواهد بود.