پویان خوشحال
فیلترینگ پیام‌رسان محبوب ایرانیان در روزهای اخیر بحث داغ و اصلی فضای مجازی و رسانه‌ها شده است. همه دربه‌در دنبال فیلترشکن هستند تا بتوانند راهی برای ورود به تلگرام بیابند. بسیاری فیلترشکن ها نیز فیلتر شده‌اند. بسیاری از سایت‌های داخلی با اختلال روبه رو شدند و گزارش های کاربران حاکی از این است که خدمات آنلاین بانک‌ها نیز دچار مشکل شده است. سرعت اینترنت کاهش یافته و اپراتورهای تلفن همراه نیز با توجه به صدور حکم قضایی فیلترینگ تلگرام دست به فیلتر تلگرام زدند. صدا و سیما که در ماه های اخیر برای پیام رسان های داخلی سنگ تمام گذاشت است در مستندی به شکل گیری پیام رسان تلگرام و اهداف آن پرداخته! مستندی که واکنش های فراوانی را نیز به همراه داشته است. رئیس جمهوری هنوز اظهار نظر مستقیمی در ارتباط با حکم قضایی فیلتر تلگرام نداشته است. نمایندگان مجلس برای یافتن راهکاری خواستار دیدار با حسن روحانی شده‌اند. وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات پاسخ قانع کننده‌ای برای بیش از 40 میلیون کاربر تلگرام ندارد. هشتگ‌هایی چون «روحانی بایست» همچنان در فضای فیلتر شده توییتر دست به دست می‌شود. پاسخ اما روشن است: دستور قضایی «لازم»الاجراست.
چرا تلگرام فیلتر شد؟
در ابلاغیه‌ای که دادستانی تهران هفته گذشته منتشر کرد، به پیام‌رسان تلگرام جرائم متعددی نسبت داده است؛ جرائمی چون «اخلال در وحدت ملی و ایجاد اختلاف مابین اقشار جامعه به ویژه از طریق طرح مسائل نژادی، قومی و تحریک و اغوای مردم به شورش و آشوب»، «جمع‌آوری اطلاعات مردم و کشور و دسترسی بیگانگان به حریم خصوصی و داده های شهروندان ایرانی وجاسوسی به نفع اجانب»، «انتشار، توزیع و تجارت انواع محتوای مستهجن و خلاف عفت عمومی و گسترش فساد و فحشاء در جامعه»، «اهانت به مقدسات و ارزش های اسلامی و تبلیغ به نفع فرقه های منحرف و مخالف اسلام»، «نشر اکاذیب و تشویش اذهان عمومی و لطمه به آسایش عمومی»، «قاچاق کالا و ارز و مواد مخدر و سایر کالاهای غیرمجاز»، «اقدام علیه امنیت کشور ازطریق گروهک‌های تروریستی»، «کلاهبرداری، نقض مالکیت معنوی وسایر جرائم مالی»، «تبلیغ علیه نظام جمهوری اسلامی ایران» و «هتک حیثیت اشخاص».
واکنش دولت به این ابلاغیه را می توان در همین چند جمله یافت؛ تعیین تکلیف برای امور عمومی که مرتبط با نیازها و خواسته‌های ده‌ها میلیون نفر از شهروندان است «نمی‌تواند صرفا مبتنی بر تشخیص و تصمیم موردی قضایی باشد.»
هرچند در روزهای اخیر تقابلی میان قوه قضائیه و قوه مجریه دیده نشده است اما همچنان برخی از مسئولان به دنبال احیاء تلگرام به عنوان پیام رسان محبوب مردم هستند.
جایگاه تلگرام در میان 40 میلیون ایرانی
پیام رسان تلگرام بیش از 3 سال است که در ایران استفاده می‌شود و علاقه‌مندان بسیاری را نیز هر روزه به خود جلب می‌کند. پیام‌رسانی که به مرور بر امکانات خود افزود تا پیام‌رسان بلامنازع در ایران شو؛ با بیش از 40 میلیون کاربر فعال!
سوای جرائمی که به تلگرام وارد شده تا انگشت مسئولان راحت‌تر روی دکمه فیلترینگ رود، باید پرسید جایگاه تلگرام در ایران کجاست؟
این روزها به زحمت می‌شود به این پیام رسان متصل شد. کاربران شبکه‌های اجتماعی در صفحات توییتر و فیسبوک خود به این موضوع معترض هستند؛ هرچند این شبکه‌ها نیز در کشورمان مدت ها است که فیلتر هستند!
بسیاری نسبت به این موضوع اعتراض دارند که چند سال است از این پیام‌رسان استفاده می کنند اما ناگهان همه چیز قطع شده است. شیروان، دانشجوی رشته برق- مخابرات که در شهرستان دانشجو است، به خبرنگار اجتماعی «ابتکار» می‌گوید: «پدر و مادر من دلشان به همین تلگرام خوش بود. احوال من را در تلگرام می‌گرفتند، برایشان عکس می‌فرستادم و اینگونه خیلی خوب بود. من الان با فیلتر شکن برم تلگرام، اون بنده خداها چه گناهی کردند. بلد نیستند. این فقط وضعیت من نیست ما در ایران کلی دانشجو داریم که در شهری غیر بومی زندگی می کنند و تلگرام چند سالی است که یکی از مهمترین راه های ارتباطی از را دور شده! این درست است که همچین وضعیتی داشته باشیم؟»
#مستند_بدون_فیلتر
تلگرام به اندازه‌ای در میان ایرانیان محبوب شده که به سختی از آن دل می کنند. در چند ماه اخیر مسئولان بسیاری از این پیام رسان خارج شدند و صدا و سیما هم مانند مادری که از فرزندش دفاع می‌کند، به تبلیغات پیام‌رسان های داخلی پرداخت. تبلیغاتی که تا حدودی موفق بود و توانست عده البته به نسبت کمی از مردم را به سمت این پیام رسان ها هدایت کند.
13 اردیبهشت صدا و سیما در راستای تخریب تلگرام مستندی با عنوان «بدون فیلتر» را روی آنتن برد. در این مستند 32 دقیقه ای به شکل گیری پیام رسان تلگرام و هدف از تولید آن پرداخته شد. این مستند از زمان اوج فعالیت پیام رسان وایبر گفت و در ادامه با مصاحبه با ادمین کانال پورن کینگ و درآمد های آن‌ها و ارتباط تلگرام با داعش پرداخت. همچنین صداوسیما در این مستند از ارتباطات مدیر تلگرام با سرویس های جاسوسی پرده برداشت!
مستند بدون فیلتر، بدون پاسخ نماند و علاوه بر کاربران فضای مجازی، آذری جهرمی، وزیر ارتباطات نیز در توییتر نسبت به پخش این مستند واکنش نشان داد. در متن توییت آذری جهرمی آمده است: «به خاطر دارم در ابتدای ابداع کانال توسط تلگرام، هر شب پس از اخبار ساعت 19 و در مجله خبری چند دقیقه ای آموزش پیوستن به کانال Yjcnews را آموزش می‌داد. این تبلیغ مجانی باعث رشد قابل توجه تلگرام بین همه قشرهای مردم شد.»
این در حالی است که در مستند گفته شده بود: دلیل استقبال کاربران ایرانی از تلگرام افزایش پهنای باند سرعت تلگرام از طرف ایران بود که این امر باعث جذب بیشتر کاربران این پیام رسان شد.
تعدادی از سایت ها در کشور، پس از اجرای فیلترینگ تلگرام با مشکل مواجه شدند
در روزهای اخیر گروه‌ها و کانال‌های تلگرامی دست به عصا در حال فعالیت هستند. سه فیلترشکن محبوب در میان ایرانیان که از آوردن نام آن‌ها معذوریم در حال حاضر کار نمی‌کنند و در نتیجه نه تنها ورود به تلگرام بلکه استفاده از سایر شبکه‌های اجتماعی فیلتر شده هم ناممکن است. این تنها فیلترشکن ها نیستند که پس از بارها تلاش شاید به سرور متصل شوند و فیلترینگ را دور بزنند بلکه VPNها نیز در ایران با مشکل مواجه شده‌اند. در روزهای گذشته بسیاری از کاربران فضای مجازی می گویند که وی پی ان های آن ها از کار افتاده است و آن ها نیز مانند سایر کاربران به دنبال فیلترشکنی هستند که کار کند.
گفتنی است این تنها تلگرام نبود که با اختلال مواجه شد و براساس اطلاعاتی که کاربران در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرده‌اند دسترسی به تعدادی از وب سایت‌ها، به خصوص سایت‌هایی که از پروتکل HTTPS استفاده می‌کنند به راحتی صورت نمی پذیرد. همچنین بسیاری در روزهای گذشته از کاهش نسبی سرعت در خدمات اینترنت سخن به میان آورده‌اند. سایت هایی مانند «نت برگ»، «دیجیاتو»، «بلاگفا»، «تخفیفان»، «ویرگول»، «ویکی‌پدیا»، «مدیسه»، «گلدتک» و بسیاری دیگر نیز در روزهای گذشته با اختلاتی همراه بوده‌اند. همچنین خبرها حاکی از این است که تعدادی از بانک‌‍ها نیز در سیستم خدمات دهی اینترنتی خود با مشکل روبه رو بوده که همه این ها پس از آغاز فیلترینگ تلگرام آغاز شده است.
این در حالی است که آذری جهرمی، وزیر ارتباطات ایران این موضوع را پیش بینی کرده و به ایسنا گفته بود: «در مورد فیلترینگ ما بارها اعلام کرده‌ایم که فیلترینگ تنها راه حل نیست و در مورد چالش‌های آن نیز نظرات را مستدل و مستند به مراجع مربوطه اعلام کرده‌ایم. شواهد حاکی از بروز مشکلاتی در فیلتر تلگرام در روسیه نیز هست و ممکن است اینگونه مشکلات در ایران هم رخ دهد.»
آشنا: موفقیت فیلترینگ از لحاظ فنی قطعی و دائمی نیست
شاید فیلترینگ تلگرام به تنهایی کار سختی به نظر نمی‌رسید اما این موضوع که مسئولان توانسته‌اند فیلترشکن‌ها را نیز از میدان خارج کنند، از نظر بسیاری از کارشناسان و منظر فنی بسیار ارزشمند است. هرچند این موضوع تبعاتی را نیز به همراه دارد!
به طور مثال باید به این موضوع توجه کرد که فیلترینگ برای ایران چقدر هزینه دارد؟ مرتضی براری، معاون امور دولت، مجلس و استان‌ها در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در مهر ماه ۱۳۹۴، سرمایه‌گذاری انجام شده برای فیلترینگ هوشمند در کشور را در سال ۱۳۹۳ را ۲۰۰ میلیارد تومان اعلام کرده بود. گفتنی است این رقم مربوط به سال 1393 است و اطلاعاتی از اعداد و ارقام هزینه شده در سال های بعد منتشر نشده است.
همچنین علی اصغر عمیدیان، معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات و رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی در بهمن ماه ۹۴، مجموع مبلغ قراردادهای منعقد شده در زمینه فیلترینگ هوشمند را بالغ بر ۱۱۰ میلیارد تومان اعلام کرد. این تنها دو عدد از هزینه های مربوط به فیلترینگ در کشور بوده، که در حال حاضر دست به یقه تلگرام و فیلترشکن‌ها شده است. سوال دیگری که می توان در اینجا مطرح کرد این است که این فیلترینگ تا چه مدت ادامه خواهد داشت؟ آیا مانند دفعات گذشته مقطعی است؟
مشاور رئیس جمهور که در روزهای گذشته در اعتراض به فیلتر شدن تلگرام توییتی جنجالی را نشر داده بود، در ارتباط با موقتی بودن فیلتر تلگرام گفت: «فیلترینگ به تنهایی منجر به حذف تلگرام، رشد پیام‌رسان‌های داخلی یا صیانت از داده‌های بزرگ ملی نمی شود.»
حسام‌الدین آشنا در مطلبی با عنوان «ملاحظاتی در مورد فیلترینگ بدون لحاظ ابعاد اجتماعی» در کانال تلگرامی خود نوشته بود: «موفقیت فیلترینگ از لحاظ فنی قطعی و دائمی نیست. بار اجتماعی و عکس العمل کوتاه مدت و میان مدت کاربران فعلی ارزیابی نشده است ولی فیلترینگ از نظر ابعاد سیاسی داخلی و حقوق بشری بین المللی تبعات قابل پیش بینی جدی دارد.
فیلترینگ به تنهایی منجر به حذف تلگرام، رشد پیام‌رسان‌های داخلی یا صیانت از داده های بزرگ ملی نمی شود. احتمال فراگیری بدافزارها یا جاسوس افزارها برای مقابله با فیلترینگ وجود دارد. فیلترینگ در مواجهه با فناوری بلاک چین و اینترنت آزاد کاربرد ندارد.»
وی در ارتباط با نتایج فیلتریگ تلگرام در حال حاضر نوشته بود: «فیلترینگ تلگرام بدون آماده شدن زمینه اجتماعی و توانمند سازی دولت و شرکت‌ها به احتمال زیاد منجر به آماده شدن بازار برای ظهور پیام‌رسان‌های انحصارگر خارجی دیگر و فراگیری فیلترشکن‌ها، بدافزارها و تبعات اجتماعی، سیاسی و بین المللی خواهد شد.»
کام مردم تلخ شد!
با تمام این اوصاف در شبکه های اجتماعی کاربران هنوز به دنبال فیلترشکن می گردند که این خود برای امنیت اطلاعات آن‌ها خطرناک است. بسیاری از بدافزارها در قالب فیلترشکن‌های دانلود شده، به راحتی در این مدت می تواند اطلاعات تلفن‎‌های همراه را تخلیه کند.
هشتگی چون «روحانی بایست» در شبکه اجتماعی توییتر همچنان برقرار است. حسن روحانی اما هنوز در این باره اظهار نظر مستقیمی نداشته است. حدود یک ماه پیش حسن روحانی در ارتباط با فیلترینگ تلگرام گفته بود: «بنای نظام بر رفع انحصار از فضای پیام رسان‌ها بوده است نه فیلتر و بستن فضای مجازی.» رئیس جمهوری همچنین عنوان کرده بود: «کام مردم را با اینگونه حرف‌ها تلخ نکنید، در فضای بحران بیکاری تیشه به ریشه اشتغال نزنید.»
«کام مردم را تلخ نکنید» و «تیشه به ریشه اشتغال نزنید»؛ این دوجمله در بدیهی ترین تعبیر خود به این معنی است که مردم زیادی در تلگرام فعالیت می کنند و با فیلتر شدن باعث ناراحتی مردم‌مان می شویم و جمله دوم را می‌توان اینگونه تشریح کرد که بسیاری در این وضع بحران بیکاری در کشور از تلگرام در حال امرار معاش هستند و نان آن‌ها را نبریم! سرانجام اما تلگرام فیلتر شد. رئیس جمهوری سخنی نگفت. روز گذشته علی نوبخت، نماینده مجلس در پیشنهادی از نمایندگان مجلس خواست تا جلسه‌ای در حضور حسن روحانی داشته باشند.
در نامه‌ای که علی نوبخت برای همکارانش در مجلس شورای اسلامی می نویسد، آمده است: «آیا در این کشور، مجلس شورای اسلامی منبعث از آرای میلیون‌ها ایرانی با آن همه اختیارات ملهم از قانون اساسی (خون بهای هزاران شهید و تلاش همه گروه‌ها) وجود دارد یا خیر؟ با توجه به اینکه شما بزرگواران و حقیر در شروع کار نمایندگی برای حفظ منافع ملی سوگند یاد کرده‌ایم پیشنهاد می‌نماید در مورد فیلترینگ تلگرام از جناب رئیس جمهور به عنوان رئیس شورای عالی امنیت ملی در یک جلسه غیر علنی مجلس دعوت به عمل آید تا توضیحات لازم را بدهند. چنانچه قانع شدیم که برای حفظ منافع ملی می‌بایست این حرکت را تایید نماییم که تکلیف روشن است.»
حرکت بعدی دورف
در مواجهه با حکم قضایی آیا می شود به دنبال راهکار گشت؟ آیا دولت قدرت کافی برای مقابله با فیلترینگ تلگرام را دارد؟ یا بهتر است بپرسیم آیا دولت هم چنین هدفی را دنبال می کند؟ بسیاری از مسئولان نسبت به موضوع فیلترینگ تلگرام واکنش نشان داده اند. اختلالات اینترنتی در این چند روز چشمگیر بوده و داد کاربران را درآورده با این حال هنوز برنامه هایی چون تلگرام و صف طویل فیلترشکن ها از پر دانلودترین برنامه های «اپ استور»ها هستند! پیش بینی آینده همیشه ناممکن است.
مواجه با تلگرام اما دو مسیر را خواهد پیمود؛ یا فیلترینگ موقتی است یا دائمی و هزینه بردار! پس از فیلترینگ تلگرام در روسیه که به گفته بسیاری موفقیت های بزرگی را برای دولت روسیه در بر نداشته، مدیر تلگرام در اقدامی، ورژنی از تلگرام را ارائه داد تا مردم روسیه با آن به راحتی به تلگرام دسترسی داشته باشند. حال به عنوان راه سوم باید دید در ذهن «پاول دورف» در قبال فیلترینگ تلگرام در ایران چه می گذرد.