سمیرا ابراهیمی
سرمایه‌گذاری، یکی از مهمترین عواملی است که باعث به توسعه رسیدن کشورهای در حال توسعه می‌شود. در واقع بسیاری از صاحب‌نظران علم توسعه اقتصادی، این عامل را شاه‌کلید گذار جهان سوم به سمت توسعه‌یافتگی قلمداد می‌کنند. در مسیر سرمایه‌گذاری که خود به دو شکل مستقیم و غیرمستقیم انجام می‌شود، عوامل زیادی تاثیر‌گذار هستند که شامل عوامل بیرونی کشور‌ها و عوامل داخلی می‌شود. در یک دهه گذشته، تحریم‌های سیاسی و اقتصادی ایران، مانع از ورود سرمایه‌گذاران خارجی شده و حتی باعث خروج بسیاری از سرمایه‌گذارانی شده‌است که سال‌های پیش به کشور آمده بودند. همچنین ایجاد شرایط رکودی در اقتصاد کشور، سرمایه‌های داخلی را نیز به سمت بازارهای غیرمولد و سیستم بانکی که سود بدون ریسک بالایی می‌دهد، سوق داد. از تیرماه سال 94 که برجام به نتیجه رسید، فعالان اقتصادی کشور منتظر ورود سیل‌آسای سرمایه‌گذاران خارجی به کشور بودند، اما این اتفاق به دلیل حل نشدن کامل مشکلات و باز نشدن مسیر مبادلات بین المللی، لاک‌پشتی عمل کردن روند کاهش رتبه ریسک سرمایه گذاری در کشور و از همه مهمتر مشکلات داخلی فضای کسب و کار رخ نداد.
از مهمترین عوامل موثر بر ورود سرمایه‌گذاری خارجی به هر کشور، بسترها و نهادهای قانونی آن کشور است. از جمله این نهادها، فضای کسب و کار است. فضای کسب و کار (شامل مجموعه عواملی محیطی و برون‌زا که بر عملکرد بنگاه تاثیر می‌گذارد و خارج از توان و دخالت مدیران بنگاه است) نامناسب با افزایش هزینه‌های تولید (هزینه‌ای اعمال شده بر تولید از طرف محیط)، افزایش ریسک راه‌اندازی کسب و کار جدید، نامناسب کردن اندازه شرکت‌ها، کاهش امکان تعامل بین شرکت‌ها و کاهش‌ مشارکت‌های مالی سبب کاهش ورود سرمایه گذاری مستقیم خارجی به کشورها می‌شود.
همانطور که اشاره شد سرمایه گذاری به 2 صورت مستقیم و غیرمستقیم انجام می شود. سرمایه‌گذاری مستقیم به این صورت است که افراد خود با بررسی یک کسب و کار مشخص، روند کارآفرینی را طی‌کرده و شرکتی را احداث می‌کنند و یا کرسی‌های هیات مدیره شرکت‌ها را خریداری می‌کنند. در سرمایه‌گذاری غیرمستقیم، عموما افراد سرمایه خود را از طریق بازار سرمایه به صورت خرید سهام، اوراق مشارکت و یا واحد‌های صندوق‌های مشترک سرمایه‌گذاری خریداری کرده و نقدینگی خود را وارد چرخه مولد اقتصادی می‌کنند.
اما تمام این موضوعات در 3 ماه اخیر، تحت تاثیر نرخ ارز و مناقشه‌های سیاسی قرار گرفته‌ است. ساده‌ترین سیگنالی که مناقشه‌ها به سرمایه‌گذاران می‌دهند، بی‌ثباتی سیاسی است. مشکل از جایی شروع می‌شود که مناقشه‌ها تبدیل به منازعه و دعوا می‌شوند. این دعوا گاهی تسویه حساب‌های سیاسی را به‌دنبال دارد. اولین اثر تداوم کشمکش‌های سیاسی، به هم ریختن فضای روانی سرمایه‌گذاری است.
صحبت از بازار متلاطم ارز نیز حرفی است که از بس ماه‌‌ها به آن پرداختیم، تبدیل به تکرار مکررات شده‌است. از دی ماه 96، به دلیل کمبود ارز در بازار و عدم عرضه توسط بانک مرکزی، این بازار با تلاطم عطش درخواست متقاضیان، ورود افسار گسیخته تقاضای دلالی و همچنین خروج سرمایه از بخش‌های مولد اقتصادی و سرازیر شدن به سمت این بازار و بازار طلا که متاثر از افزایش نرخ دلار، افزایش قیمت داشته، مواجه بوده است. این تلاطمات ارزی در کنار مسائل جنگ قدرتی که در خاورمیانه برقرار است، سرمایه گذاران را با بحرانی مواجه کرده که یا در حالت سردرگمی و ریسک قرار دارند و یا در حال تبدیل سرمایه خود به دلار ویورو هستند که از نوسانات این بازار سود بگیرند و یا به طور کامل از کشور خارج کنند. البته مواضع دولت در این زمینه تبدیل به مواضع استفاده از قدرت برای جلوگیری از این فعالیت‌های سوداگری شده‌است، اما اگر مثل روزهای اخیر، بازار سیاه ارز در حاشیه بازار رسمی فعال باشد، از دولت هیچ کاری بر نمی آید.
اگر ارز تک نرخی پایدار شود خارجی‌ها می‌آیند
فریال مستوفی، رئیس کمیسیون سرمایه‌گذاری اتاق بازرگانی ایران در گفت‌و‌گو با «ابتکار» در خصوص وضعیت سرمایه‌‌گذاری در کشور گفت: با توجه به هیجاناتی که بازار ارز در ماه‌های اخیر داشته، اکنون سیستم سرمایه‌گذاری در کشور با 2 دیدگاه مواجه است. دیدگاه اول منوط به این است که دلار تک نرخی اعلام شده 4200 تومانی، در همین رقم پایدار شود. اگر این اتفاق رخ بدهد، سرمایه‌گذاران خارجی می‌دانند با چه نرخی وارد می‌شوند و با چه نرخی می‌توانند خارج شوند. در واقع ریسک نوسانات ارزی برای این دسته از سرمایه‌گذاران از بین می‌رود و طبعا ورود بیشتری به کشور خواهند داشت. از سوی دیگر سرمایه‌گذاران داخلی نیز از مسئله تورم و کم ارزش شدن سرمایه‌های خود رهایی پیدا می‌کنند و با فراغ خاطر بیشتری به این مقوله می‌پردازند.
مستوفی در ادامه خاطرنشان کرد: مسئله اصلی این است که نرخ ارز تک نرخی شده پایدار بماند. واقعیت این است که در سال‌های اخیر، ارز تک نرخی شده بارها و بارها اجرا شده، اما تداوم نداشته و شرایط بازار دوباره به وجود ارز چند نرخی بازگشته است. این موضوع اطمینان مردم را تبدیل به عدم اطمینان کرده است که طبعا با کاهش میزان سرمایه‌گذاری در بازارهای مولد و همچنین روی آوردن به بازارهای سوداگری همچون ارز و طلا همراه می‌شود .
او افزود: توجه به این نکته لازم و ضروری است که در هیچ اقتصادی مگر اقتصاد کشور کمونیستی، قیمت‌ها دستوری تعیین نمی‌شوند، بلکه باید نظام عرضه و تقاضا قیمت‌ها را تعیین کند. ارز نیز خارج از این مقوله نیست و اگر هر سال تفاوت تورم خارجی و داخلی را بر قیمت ارز افزایش می‌دادند، این هیجانات و بحران‌ها در بازار ارز رخ نمی داد که تا 6 هزار تومان هم برود.
تشویش فضای سرمایه‌گذاری با افزایش سود بانکی
این فعال اقتصادی، بهبود فضای کسب و کار را عامل مهم دیگری که در سرمایه‌گذاری افراد موثر است، برشمرد و گفت: اکنون فضای کسب و کار داخلی، فضای خوبی نیست، بلکه با ابهامات زیادی همراه است، در حالی که با توجه به پتانسیل‌های کشور می‌توانیم کارآفرینی را توسعه داده و تبدیل به هاب منطقه شویم. اما فشار عوامل بیرونی همچون تحریم‌ها و ناامنی منطقه و همچنین هماهنگ نبودن سیستم اقتصادی داخلی، این فضا را با ابهامات فراوانی مواجه کرده‌است. این عامل باعث سوق پیدا کردن سرمایه‌ها به سمت بازارهای ارز و طلا می شود. البته بالا رفتن دوباره سود بانکی و رسیدن آن به 20 درصد، در حالی که هیچ بازاری در کشور نمی‌تواند سود بدون ریسک 20 درصدی بدهد نیز دیگر عاملی است که فضای سرمایه‌گذاری را مشوش کرده‌است.
عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران در توصیف وضعیت سرمایه‌گذاری در بازارهای بورس و مسکن گفت: در بازار مسکن به دلیل آن که نقدشوندگی سرمایه زمان‌بر و سخت است، سرمایه‌گذاران در شرایط فعلی به آن سو نمی‌روند. هرچند در ماه‌های اخیر، افزایش قیمت مسکن کلید خورده‌است. در بازار سرمایه نیز عوامل سیاسی به خصوص سیاست خارجی که ترامپ در پیش گرفته باعث سردر گمی شده و به دلیل آن که این بازار تحت تاثیر عوامل سیاسی است، هنوز مسیر سرمایه‌گذاری مشخص نیست.