فاطمه امین‌الرعایا
سرانجام پس از کش و قوس‌های فراوان در حالی که تنها دو ماه تا آغاز جام جهانی باقی‌ مانده است، خبرهایی مبنی بر انتخاب خوانندگانی که در جام جهانی می‌خوانند مطرح شد. بنابر شنیده‌ها، علیرضا قربانی، سالار عقیلی و یک خواننده پاپ قرار است همراه با منتخبی از نوازندگان دو ارکستر ملی و ارکستر سمفونیک تهران به رهبری شهرداد روحانی در جام جهانی فوتبال روسیه به اجرای برنامه بپردازند. اما آیا انتخاب خوانندگانی که بیشتر در حوزه موسیقی سنتی و حماسی فعالیت داشته‌اند برای اجرای برنامه پیرامون مهمترین فستیوال پرهیجان‌ترین ورزش در سراسر دنیا، انتخاب مناسبی است؟
نوزدهم دی‌ماه سال گذشته بود که خبری منتشر شد که طبق آن سرود اعزام تیم ملی ایران به روسیه با امضای تفاهم‌نامه‌ای میان بنیاد فرهنگی هنری رودکی و فدراسیون فوتبال توسط ترکیبی از ارکستر سمفونیک تهران و ارکستر ملی ایران ساخته و اجرا شود. آن زمان اسامی خبرنگارانی که قرار بود با این پروژه همراهی کنند مشخص نبود اما به تازگی خبری منتشر شده که طبق آن اسامی افرادی چون علیرضا قربانی و سالار عقیلی به عنوان خوانندگان سرود جام ‌جهانی مطرح شده است. گمانه‌هایی هم درباره همرهای محسن چاووشی به عنوان خواننده پاپ با این گروه شنیده می‌شود. اما سوالی که در این میان مطرح می‌شود این است که استفاده از موسیقی حماسی با حال و هوی موسیقی سنتی برای یک ورزش پرهیجان که از کودکان تا کهنسالان طرفدار آن هستند، تصمیم مناسبی است؟
موسیقی از سال 1962 و در جام جهانی شیلی وارد این مسابقات جهانی شد، اما از سال 1986 کم‌کم هر کشور سرود اختصاصی خودش را برای این مسابقات ساخت. شاید سال 1990 و موزیکی که قبل از آغاز مسابقات جام جهانی ایتالیا از تلویزیون پخش می‌شد برای ما اولین خاطره از موسیقی همراه با فوتبال باشد اما از سال 2006 و جام جهانی آلمان که ایران هم در آن حضور داشت، مسئولان مرتبط هم به فکر ساخت سرودهای اختصاصی برای جام جهانی افتادند. آن سال ماجرای ساخت سرود جام جهانی با حواشی بسیاری روبه‌رو شد. سال 2014 دوباره همان کشمکش‌ها و بی‌نظمی‌ها در راستای ساخت و اجرای سرود جام جهانی تکرار شد و حالا گویا نوبت به جام‌ جهانی روسیه است.
اما وجود سرودی اختصاصی برای هر جام جهانی چه تاثیری بر بازیکنان و هوادارن دارد که هر دوره تمامی کشورها برای تهیه آن نهایت تلاش خودشان را به کار می‌گیرند؟ مهرداد میناوند، فوتبالیست، که در زمینه موسیقی هم فعالیت‌هایی داشته است چندی پیش در این‌باره به «ابتکار» گفته است: چنین سرود‌هایی باید زمینه حماسی داشته باشد، افراد زیادی ترانه‌های حماسی خوانده‌اند، مثلا آهنگ حماسی استاد ناظری و افراد دیگر در ذهن می‌ماند. افراد دیگری هم در این عرصه فعالیت کرده‌اند اما نتوانسته‌اند کار چندان ماندگاری بسازند. به نظر من حماسی بودن و در عین حال وجود هیجان در آهنگ و شعر بسیار مهم و تاثیرگذار است. من مطمئنم افرادی که امسال هم در این حوزه فعالیت می‌کنند، افراد متخصصی هستند.
او با ابزار امیدواری نسبت به افرادی که احتمالا این وظیفه به آنان محول می‌شود، می‌افزاید: امیدوارم حاصل کار باعث انگیزه گرفتن بازیکنان شود. هرگز فراموش نمی‌کنم آهنگی که سال 1998 داخل اتوبوس و قبل از بازی گوش دادیم باعث شد تا چندین برابر روحیه‌ تیم بالا برود. به نظر من باید خود بازیکنان هم با سرودی که برای جام جهانی ساخته می‌شود ارتباط برقرار کنند و این نکته مهمی است.
انتخاب‌های نادرست و همچنین برنامه‌ریزی نامناسب مسئولان برای ساخت موسیقی جام‌جهانی در هر دوره، باعث می‌شد تا هنرمندان داخلی و خارجی به صورت خودجوش اقدام به ساخت قطعات موسیقی مرتبط با فوتبال کنند، که البته این تعدد قطعات باعث از یاد رفتن هدف اصلی ساخت آنها که همان همدلی و همبستگی است می‌شد. به طور مثال در جام جهانی 2006 خوانندگانی داخلی چون فرزاد فرزین، خشایار اعتمادی، علیرضا افتخاری و … پا به میدان گذاشتند و قطعاتی را برای این منظور ساختند، خارج‌نشینان هم چندین موزیک ویدئو به عنوان سرود جام‌ جهانی ساختند که اتفاقا یکی از آنها بسیار مورد استقبال قرار گرفت و همه اینها در حالی بود که قرار بود سرود رسمی ایران را امیر تاجیک بخواند ولی در روزهای پایانی علیرضا عصار جای او را گرفت.
در حضور بعدی ایران در جام جهانی فوتبال دوباره همین ماجرا تکرار شد. در سال 2014 احسان خواجه‌امیری، رضا یزدانی، فرزاد فرزین، مهدی مقدم، امیر حج، محمد بحرانی، سیروان و زانیار خسروی قطعاتی خواندند و گروه The-C-Bells قطعه یوزهای ایرانی را به زبان انگلیسی اجرا کرد اما باز هم تعدد قطعات باعث فراموشی تمام این ساخته‌ها شد.
انتظار این بود که پس از چندین دوره تجربه و شکست در این زمینه امسال شاهد برنامه‌ریزی بهتری نسبت به ادوار پیشین باشیم. البته غلامحسین زمان‌آبادی، مشاور فرهنگی فدراسیون فوتبال هم گفته است که از گذشته تجربه اندوخته‌اند. او در گفت‌وگو با «شهروند» اعلام کرد: ما از گذشته تجربیاتی کسب کرده‌ایم و به این نتیجه رسیده‌ایم باید کار را به صورت تخصصی دنبال کنیم. در گذشته اشتباهاتی انجام شد و مثلا در سنوات قبل آقای تاجیک پولی از فدراسیون فوتبال گرفت و قطعه‌ای خواند که مناسب نبود. به گفته زمان‌آبادی تاجیک، خواننده است نه آهنگساز اما بنا به انتخابی که آن زمان انجام شد او تیمی را جمع کرد و قطعه‌ای برای فدراسیون فوتبال تولید کرد. ما تفاهمنامه‌ای با بنیاد رودکی امضا و کار تولید سرود تیم‌ملی را به آنها واگذار کرده‌ایم بنابراین جزئیات دقیق و چگونگی پیشرفت کار را باید از آنها پرسید.
زمان‌آبادی افزود: قطعه تولید‌شده ابتدا در ایران اجرا می‌شود و بعد هم در زمان برگزاری جام‌جهانی در چند شهر روسیه که ایران بازی دارد، برگزار خواهد شد البته او این جزئیات را منوط به جلسه‌ای کرد که با مسئولان بنیاد رودکی برگزار خواهند کرد.
به گفته مشاور فرهنگی فدراسیون فوتبال، فدراسیون در این زمینه نظر حمایتی دارد و اگر کسی پیشنهاد تولیدات فرهنگی در این زمینه داشته باشد از آن استقبال می‌کند اما سرود رسمی تیم‌ ملی همان خواهد بود که توسط بنیاد رودکی تولید می‌شود.
اما آیا ارکستر سمفونیک و خوانندگانی مانند علیرضا قربانی و سالار عقیلی می‌توانند انرژی لازم را برای سرودی که مرتبط با فوتبال باشد، در اثرشان بگنجانند؟ امید تاجیک، آهنگساز که سال 2006 همراه با برادرش امیر تاجیک ترانه رسمی ایران در جام جهانی را ساخت، چندی پیش درباره همکاری ارکستر سمفونیک تهران و ارکستر ملی ایران درباره اجرای برنامه‌های مختلفی در مراسم بدرقه تیم ملی کشورمان در تالار وحدت تهران و ایام حضور این تیم در جام جهانی به «ابتکار» گفت: همان سالی که ما سرود ایران در جام جهانی را ساختیم، قرار بود با همکاری ارکستر فیلارمونیک سرود را بسازند. اما به نظر من آهنگ‌های مرتبط با فوتبال و رشته‌های ورزشی خیلی سنخیتی با ارکستر کلاسیک و رسمی یک کشور ندارد. البته نمی‌دانم چه سازبندی و سازوکاری در نظر دارند اما به نظر من انتخاب اشتباه است، درست مثل اشتباه چند سال پیش.
با این وجود باز هم باید صبر کرد و نتیجه کار را شنید و امیدوار بود مسئولان واقعا در عمل از اشتباهات گذشته در این زمینه درس گرفته باشند.