سعید جعفری پویا – وین

هرچه بیشتر به روزهای پایانی مذاکرات هسته ای نزدیک تر می شویم مواضع طرفین هم شفاف تر می شود. اتفاقی که از یکسو می تواند به تنظیم سیاست های کشورهای مختلف کمک کند و از سوی دیگر حتی ممکن است اصل مذاکرات را با چالش مواجه کند. حالا در حالی که یکباره دیگر به روزهای پایانی گفتگوها نزدیک شده ایم اختلافات میان ایران و ۵+ ۱ هم آشکار شده است.

۱ – رفع تحریم های تسلیحاتی و اشاعه ای

در همان لوزان هم موضوع رفع تحریم های اشاعه ای و تسلیحاتی به عنوان یکی از نقاط اختلاف جدی طرفین مشخص شده بود. در حالی که ایران و ۵+۱ پذیرفتند کلیه تحریم ها و محدودیت های اقتصادی، انرژی، نفتی، بازرگانی و هر آنچه که اقتصادی است بلافاصله پس از اجرایی شدن توافق برداشته شود هنوز گره کور بر سر رفع تحریم های تسلیحاتی و اشاعه ای باز نشده است. ایران سالهاست که مورد تحریم غرب در حوزه مسائل تسلیحاتی قرار دارد و با پیش آمدن موضوع هسته ای این تحریم ها بیشتر هم شده اند. هرچند در این گفتگوها و مذاکرات قرار نیست در خصوص موضوعات و تحریم هایی خارج از مباحث هسته ای صحبت شود اما به هر ترتیب مسئله رفع تحریم های تسلیحاتی و اشاعه ای هنوز بدون راه حل به نظر می رسد. کشورهای غربی از محدودیت های طولانی در این حوزه سخن می گویند حال آنکه ایران خواهان کوتاه شدن این پروسه است.

۲ – تحقیق و توسعه

بر اساس آنچه در لوزان طرفین توافق کرده بودند موضوعات R & D مورد تفاهم قرار گرفته بود و در فکت شیت ایرانی و آمریکایی هم منتشر شد. اما رسانه های غربی از منصرف شدن آمریکایی ها از تعهدات در این حوزه خبر می دهند. در شرایطی که امتیازات ایران در مسائل مربوط به تحقیق و توسعه بسیار با ارزش بود و عموم کارشناسان فنی از دستیابی تمام و کمال به خواسته های ایران در این بخش سخن می گفتند به مرور زمان طرف آمریکایی از تعهدات خود سر باز زد و حالا تا اندازه ای R & D به یکی دیگر از حوزه های اختلافی تبدیل شده است. خبرنگاران غربی حاضر در وین البته می گویند بعید است تحقیق و توسعه به موضوعی کلیدی و بحرانی در مسیر گفتگوها بدل شود و احتمالا در لحظات پایانی طرف غربی به تعهدات خود در لوزان باز خواهد گشت.

۳ – پی ام دی

ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته ای ایران یا همان Possible Military Dimensions  از دیگر موضوعاتی است که هنوز مسائلی بر سر آن وجود دارد. هرچند آخرین اظهارات یوکی آمانو و همچنین جان کری حکایت از این دارد که طرف غربی حاضر است این موضوع را از توافق جامع جدا کند و احتمالا این ابعاد احتمالی نظامی را در چارچوبی دیگر و در درون ساز و کار آژانس پس از امضا توافق جامع مورد بررسی قرار دهد اما به هر ترتیب هنوز اختلاف نظرهایی در این رابطه میان دو طرف وجود دارد. همچنان بخشی از گفتگوهای دو طرف حول چگونگی حل و فصل ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته ای ایران متمرکز است و طرفین در پشت درهای بسته در پی دست یابی به راه حلی در این رابطه هستند.

۴ – بازه زمانی توافقات

در لوزان، ایران و ۵+۱ پذیرفته بودند تا هر یک از موارد جداگانه موضوعات هسته ای از قبیل درصد غنی سازی،  ذحیره اورانیوم، بازرسی ها، تحقیق و توسعه و … بازه زمانی چند ساله ای را با خود به همراه داشته باشند. اما همچون هر مذاکره دیگری در این سطح طرفین تا آخرین لحظات سعی خواهند کرد با زدن زیر میز امتیازات خود را بیشینه کنند اینجا هم آمریکا سعی دارد با دست کاری آنچه در سوئيس وعده داده این بازه زمانی را طولانی تر کند تا بتواند توافق را بهتر به کنگره بفروشد. این در حالیست که با آخرین سخنرانی مقام معظم رهبری و تاکید بر بازه زمانی کوتاه مدت برای اعتماد سازی حالا طرف غربی به روشنی با یکی دیگر از خطوط قرمزهای ایران آشنا شده است. منابع غربی می گویند گفتگوهای فشرده ای برای حل این اختلاف میان دو طرف در جریان است.

۵ – بازرسی ها و دسترسی ها

مسئله دسترسی های و نظارت های آژانس انرژی اتمی دیگر مسئله ای است که این روزها در پشت درهای بسته هتل کوبورگ موضوع مذاکرات است. کشورهای غربی خواهان اجازه دسترسی ها به اماکن نظامی ایران هستند در حالی که ایران تاکید می کند نمی تواند با چنین درخواستی موافقت کند. هنوز راه حل مشخصی در این رابطه بیرون نیامده است اما احتمالا در نهایت بازرسی های مدیریت شده راهکار خروجی این اختلاف خواهد بود. طبیعتا بدون بازرسی ها و نظارت ها توافقی روی میز شکل نمی گیرد کمااینکه آمریکایی ها هم می دانند حجم حساسیت ها بر سر این موضوع در ایران طی چند هفته اخیر تا چه اندازه بالا گرفته است و برای دستیابی به توافق باید در این حوزه هم جرح و تعدیل هایی صورت گیرد.

۶– بازگشت پذیری تحریم ها

احتمالا آخرین حوزه اختلاف جدی میان ایران و ۵+۱ بحث بازگشت پذیری تحریم ها یا همان عدم پایبندی طرفین به تعهداتشان پس از اجرای توافق خواهد بود. موضوعی که باز هم ریشه اختلاف به لوزان باز می گردد. در آخرین دور از گفتگوها در سوئیس غربی ها و به ویژه فرانسوی ها خواهان بازگشت یکباره تحریم ها در صورت عدم پایبندی ایران به تعهداتش بودند این در حالیست که علاوه بر ایران، چین و روسیه هم با چنین ساز و کاری مخالفت کردند. چرا که با این روند عملا شورای امنیت کنار می رفت و تاثیر گذاری روسیه و چین هم کمرنگ می شد. در این شرایط فابیوس همچنان بر مواضع قبلی خود تاکید می کند و معتقد است تحریم ها خیلی زود و پس از چرخش ایران از تعهداتش باید به صورت اتوماتیک وار فعال شوند و طبیعتا ایران، روسیه و چین با چنین روندی مخالفند. بعید است این مشکل و اختلاف با طرح فرانسه حل و فصل شود و احتمالا موضوع در همان قالب شورای امنیت یا ساز و کاری مشابه این و در چارچوبی بین المللی مورد توجه قرار گیرد.

هرچند این اختلافات جدی است و برخی از اینها پتانسیل این را دارند که کل توافق را بر هم بزنند اما شاید موضوعی که مذاکره کنندگان دو طرف به آن توجه ویژه دارند مسیری است که طی دو سال اخیر طی شده است. مسیری که باعث شد وزرای خارجه ایران، آمریکا، فرانسه، انگلستان و آلمان حتی پس از ددلاین پایان مارس هم در لوزان بمانند و مذاکرات را ادامه دهند، به این امید که این همه تلاش و زحمت خروجی عملی داشته باشد. حالا هم عموم تحلیل ها از ادامه مذاکرات بعد از پایان ژوئن حکایت دارد و حتی برخی از باقی ماندن وزرای خارجه در وین تا هشتم جولای سخن می گویند. به این امید که بالاخره توافقی جامع روی میز باشد و گفتگوهای طولانی شده ایران و ۵+۱ خط پایان را رد کند.