بر اساس مطالعات انجام شده توسط شرکت مدیریت منابع آب ایران، اجرای طرح‌های متعدد توسعه منابع آب در حوضه آبریز سفیدرود بزرگ و توسعه‌های انجام شده در بالادست، چشم‌انداز مطلوبی را جهت تامین نیازهای آبی استانی که معیشت و اقتصاد بخش قابل توجهی از ساکنان آن وابسته به کشاورزی است، ترسیم نمی‌کند.

این در حالی است که استان گیلان یکی از سه استان شمالی کشور است که مرز مشترک آبی آن با دریای خزر از شمال حدود 300 کیلومتر بوده و در ضلع غربی آن رودخانه‌ مرزی آستاراچای و در ضلع شرقی نیز رودخانه سامان‌رود قرار دارد.

مجموع آورد رودخانه‌های گیلان حدود چهار میلیارد مترمکعب در سال است

در این استان 54 رودخانه (حوضه آبخیز) کوچک، بزرگ و دائمی وجود دارد که به جز رودخانه‌های سفیدرود و آستاراچای، مابقی آنها تماماً از مناطق مرتفع در غرب و جنوب استان سرچشمه گرفته و پس از عبور از مناطق داخل استان، نهایتاً به دریای خزر می‌ریزند.

از مجموع آورد این رودخانه‌ها و حوضه‌های داخلی استان که حدود چهار میلیارد مترمکعب در سال است، حدود 550 میلیون مترمکعب از طریق طرح‌های توسعه در دست اجرای این شرکت مهار خواهد شد و علاوه بر آن حدود 600 میلیون مترمکعب از جریان به‌هنگام این رودخانه‌ها نیز با مشقت و از طریق انجام هزینه‌های مستمر سالانه مورد استفاده کشاورزی قرار گرفته و مابقی حجم عظیم آورد رودخانه‌های داخلی استان بدون استفاده به دریای خزر می‌ریزد.

اغلب بارش‌های گیلان در فصل غیرزراعی اتفاق می‌افتد

اگرچه استان گیلان از پرباران‌ترین استان‌های کشور محسوب می‌شود، اما از متوسط بارندگی سالانه 1060 میلیمتری آن حدود 75-70 درصد در نیمه دوم سال (فصل غیرزراعی) اتفاق می‌افتد که این مقدار نیز به سبب عدم وجود امکان ذخیره، در دشت جاری و به دریا می‌ریزد.

حوضه آبریز رودخانه شفارود نیز شرایطی مانند سایر حوضه‌ها دارد. آبدهی به‌هنگام رودخانه شفارود در فصل کشت به طور متوسط سه مترمکعب در ثانیه و در سال‌های خشک حدود یک مترمکعب در ثانیه است؛ این میزان در شرایط فعلی حتی نیازهای کشاورزی اراضی پایین‌دست را تامین نمی‌کند.

از سوی دیگر، شهرستان رضوانشهر دارای حدود 8000 هکتار شالیزار است که به صورت سنتی و با استفاده از آب به‌هنگام رودخانه‌های محلی آبیاری می‌شوند؛ اما این رودخانه‌ها در ماه‌هایی که بیش‌ترین نیاز آبی برای گیاه برنج وجود دارد، فاقد آبدهی لازم بوده و عمدتاً خشک هستند.

تامین آب کشاورزی با درصد اطمینان مناسب مقدور نیست

بنابراین مادامی که منبع مطمئنی برای ذخیره آب وجود نداشته باشد، وضعیت برای کشاورزان منطقه نامناسب بوده و تامین آب کشاورزی با درصد اطمینان مناسب مقدور نیست؛ به ویژه آن که نتایج آخرین مطالعات انجام شده در محدوده مطالعاتی تالش، بر اساس محاسبه بیلان سال آبی 92-91، نشان می‌دهد که آب‌خوان دشت تالش نیز با اضافه برداشتی معادل 6/5 میلیون متر مکعب در سال مواجه است.

همچنین به دلیل وجود سفره‌های سطحی و بافت ریزدانه خاک منطقه، بهره‌برداری از آب‌خوان زیرزمینی عموماً توسط چاه‌های نیمه‌عمیق انجام می‌شود که افزایش بهره‌برداری موجب کاهش حجم تخلیه زهکش‌ها (تخلیه طبیعی آب‌خوان) و خشک شدن تعداد زیادی از چاه‌های نیمه‌عمیق خواهد شد.

با توجه به شرایط حاکم بر این حوزه، طرح سد شفارود با هدف تامین آب شرب شهرها و روستاهای ‌منطقه طرح و نیز تامین آب مورد نیاز صنعت و آبیاری حدود 11 هزار هکتار اراضی کشاورزی شالیزاری و تامین انرژی برقابی در سال‌های 56-53 در قالب نتایج مطالعات شناسایی طرح‌های توسعه منابع آب شرق و غرب گیلان شناسایی شد. به دلیل مباحث مطرح شده در خصوص این طرح در همان سال‌های اولیه با دستور معاون اول وقت ریاست جمهوری، موضوع ضرورت احداث سد شفارود از طریق کمسیون آب مرکز پ‍‍ژوهش‌های علمی کشور بررسی شد که ماحصل آن صدور مجوز 11724/ش/پ/ع مورخ 12/7/77 از سوی مرکز یاد شده برای اجرای سد شفارود و تاسیسات وابسته آن بود.

پس از تصویب مطالعات ارزیابی زیست‌محیطی این سد در استان و بررسی گزارش در بخش‌های مختلف سازمان حفاظت محیط‌ زیست کشور، تفاهم‌نامه سه‌جانبه فی‌مابین وزیر نیرو، وزیر جهاد کشاورزی و رییس وقت سازمان حفاظت محیط‌ زیست کشور منعقد و طی نامه شماره 57405/5518/100/87 مورخ 9/9/87 معاون محیط‌ زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌ زیست کشور ابلاغ شد.

به دنبال آن، تفاهم‌نامه استانی بین شرکت سهامی آب منطقه‌ای گیلان، اداره کل منابع طبیعی و نیز اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان منعقد شد که منجر به صدور مجوز ارزیابی زیست‌محیطی طرح به شماره 3767 مورخ 13/2/1388 برای اجرای سد شفارود و انجام فایناس خارجی آن شد.

باید کم‌ترین خسارت به اراضی ملی وارد شود

آب منطقه‌ای گیلان کلیه تعهدات زیست‌محیطی پذیرفته شده در تفاهم‌نامه را انجام و همواره تلاش کرده تا کم‌ترین خسارت به اراضی ملی وارد شود؛ به نحوی که خسارت منابع ملی در مخزن سد به 176 هکتار محدود شد. همچنین در خصوص جاده جایگزین با همکاری و مساعدت اداره کل راه و شهرسازی استان، برای مناطق جنگلی تونل طراحی شده و در مسیرهای روباز نیز حتی‌الامکان راه‌های روستایی موجود با اصلاح قوس‌ها و تعریض باند مورد استفاده قرار خواهند گرفت.

علی‌رغم کلیه مستندات موجود و اقدامات انجام شده، از سال 1392 سازمان حفاظت محیط‌زیست ناگهان مبادرت به درخواست بررسی مجدد موضوع کرده، به نحوی که اداره کل منابع طبیعی استان از ادامه قطع درختان در مسیرهای اجرایی پیش‌گیری کرده و از این طریق، موجبات تاخیر در عملیات اجرایی سد شفارود فراهم شده است./ایسنا