مجله خانه بخت – مریم خرسند: تغییر سبک و نگرش زندگی در کنار گسترش تعامل و ارتباطات با وجود رسانه های گسترده و در دسترس بودن شبکه های اجتماعی، منجر به تغییراتی در سبک زندگی به ویژه جوانان شده است. این تغییر سبک زندگی بی تاثیر بر شکل و نرخ افزایش سن ازدواج، افزایش آمار طلاق رسمی و فراوانی طلاق عاطفی، ایجاد فاصله بین بلوغ جنسی و بلوغ اجتماعی و زودخواهی جوانان و ناتوانی های جنسیتی در بزرگسالی، نیست.

بررسی، مشاوره و درمان بخشی از این اختلالات، این روزها تحت عنوان کلینیک سلامت خانواده و سلامت جنسی در گوشه و کنار شهر و زیر نظر متخصصان و مشاوران قابل پیگیری و درمان است. با در نظر گرفتن این شرایط مجتمع دارویی و درمانی هلال احمر ایران از جمله مراکزی است که به راه اندازی پلی کلینیک سلامت خانواده و کلینیک سلامت جنسی اقدام کرده است.

دکتر امیر مدیر فوق تخصص کلیه و مجاری ادرار که مدیریت این مجموعه را از نیمه های مرداد ماه برعهده گرفته، وظایف تعریف شده این کلینیک را مشاوره و درمان بیماران و زوج های مراجعه کننده با مشکلات زناشویی معرفی می کند.

به گفته مدیر پلی کلینیک سلامت خانواده هلال احمر، تشکیل کلاس ها و آ»وزش های لازم در این زمینه به بالا بردن آگاهی های ارتباطی زوجین و برقراری روابط سالم و ایمن قبل و بعد از ازدواج کمک می کند. با او پیرامون اهداف راه اندازی این مرکز، ضرورت های وجود چنین مراکزی در جامعه و ناآگاهی مردم از نحوه استفاده از این کلینیک ها و سلامت جنسی خانواده ایرانی به گفتگو نشستیم.

آقای دکتر مدیر ظاهرا همیشه صحبت کردن درباره سلامت جنسی خانواده همراه با تابوها و محدودیت های کلامی و رسانه ای بوده و اکنون نیز با راه اندازی این کلینیک های درمانی هنوز اطلاع رسانی کامل برای آگاهی خانواده ها انجام نشده است؟

– البته در رابطه با روابط جنسی و جنس مخالف از دیدگاه های متفاوت بنا به نوع حساسیت، روابط اجتماعی و حتی تحصیلات و دیگر فاکتورها، با دو دیدگاه کلی روبرو هستیم. به عبارت دیگر دو دیدگاه سنتی و عرفی یا انکار و پنهان کاری در جامعه دیده می شود که در این میان گروهی از والدین، مسئولان و حتی مدیران رسانه ها همواره این دسته از مسائل و مشکلات مرتبط با سلامت جنسی خانواده را انکار کرده و آن را نادیده می گیرند.

از سوی دیگر با گروه افراط گر دیگری مواجه هستیم که نسل جدید را از دست رفته و بی هویت دانسته و با دیدگاهی تند و غیرمنطقی روش های درمان و مشاوره و اطلاع رسانی را برای افزایش آگاهی و ایمنی سلامت جنسی و جسمی جوانان را بی فایده می دانند.

اما ما در این کلینیک سعی داریم تا نگاهی منطقی و واقعگرایانه داشته باشیم. با باور ما چیزی برای انکار و پنهان کاری وجود ندارد. در مقایسه با آنچه که ما در بحث سلامت جنسی خانواده با آن روبرو هستیم، این نوک کوهیی است که بیرون زده و آن را مشاهده می کنیم. این بدان معنی نیست که مشکلات موجود در این رابطه کوچک و حل شدنی است. تنه این کوه یخی بزرگ از دیدگاه ما پنهان است اما انکار نشدنی است. شما به آ»ار طلاق رسمی، طلاق های عاطفی، افزایش سن ازدواج و موانع متعدد تشکیل خانواده توجه کنید، همه این موارد به اصطلاح ساده و عادی بخشی از همان مشکلاتی است که بدنه این کوه یخی را تشکیل داده اند.

تا چه اندازه این مسائل به نبود آگاهی از جایگاه سلامت جنسی و جنسیتی در بین خانواده های ما بازمی گردد؟

– یکی از مشکلات موجود برای اتخاذ سیاست های کلان و تصمیم گیری های درست، نبود تعریف دقیق و درست از جنس مخالف است، این ناآگاهی در تعریف، چه قبل و چه بعد از ازدواج و مسائل پیرامون آن مشکلات بزرگی را به دنبال داشته است. این مسئله برای جوانان و نوجوانان ما بیشتر حاد است. نبود آگاهی درست و مشخص و تعریف شده از سوی نوجوانان ما نسبت به جنس مخالف همواره خطراتی را به همراه دارد که فقط با اطلاع رسانی درست از سوی والدین و مسئولان آموزش و پرورش قابل کنترل و مدیریت است.

گروهی از افراطیون در این بخش نسل جوان را از دست رفته می دانند و معتقدند که برای این نسل هیچ چیزی مهم نیست اما این دیدگاه اشتباه است. وقتی با نگاه انسانی و عاطفی و حتی علمی به این روابط نگاه شود، تصمیم گیری ها و قضاوت های ما تغییر خواهد کرد. فراموش نکنیم که نوجوان در حال رشد دارای کنجکاوی هایی است که با تخیلات و فانتزی هایی همراه است. این امر در همه جای دنیا وجود دارد.

واقعیت انکار نشدنی دیگر این که بچه های نسل جدید از این دیدگاه خیلی با بچه های نسل گذشته تفاوتی ندارند. این اشتباه است که در این بخش نسل جدید را از نوجوانی نسل های گذشته جدا می کنیم. پس بهتر است به جای تعاریف و برداشت های اشتباه و افراطی، خود مشکل را دیده و راهکارهای حل آن را دنبال کنیم.

اگر این نوع برخورد یا به عبارتی هیجان جنسی دوران نوجوانی امری عادی است، پس چرا در این چند ساله تا این اندازه به یکی از چالش های مهم خانواده ایرانی تبدیل شده است؟

– نگاهی به هرم جمعیتی کشور و مقایسه آمار نسل جوان امروز با دوره های مختلف گذشته به خوبی جواب این پرسش را می دهد. آمار جمعیت کنونی کشور نشان می دهد که بخش عظیمی از این جمعیت بین سن 15 تا 45 سال قرار دارند و در این سن به طور طبیعی افراد به دنبال پیدا کردن هویت جنسی خود بوده یا در تلاش برای داشتن رابطه و تشکیل خانواده هستند. پس طبیعی است که آن چیزی را که ما امروز مشکل می نامیم اگر بر تعداد این جمعیت عظیم ضرب کنیم با رقم بزرگی از تعداد مشکلات جنسی و جنسیتی روبرو خواهیم شد اما موضوع ما مهمتر از این ضرب و تقسیم هاست.

و آن چیست؟

– موضوع سیاست حاکم، نگاه عرفی و سنتی والدین و مسئولان است. ما در انباری که لبریز از مشکلات است با یک چراغ قوه مشغول گشت و گذار هستیم. به همین دلیل لازم است که بسیار مسئولانه و با آگاهی برای حل و درمان این دسته از مشکلات قدم برداشت. در این مجتمع اگرچه ما وابستگی هایی به هلال احمر داریم اما از آنجا که خود هلال احمر یک نهاد مردمی به حساب می آید، سعی داریم که هم نقش درمانی و مرکز آموزشی را داشته باشیم و هم از منظر مردمی بودن، نگرانی ها و دل نگرانی های مردم را در این خصوص به گوش مسئولان برسانیم. عمده اهداف ما در این مجتمع همین است که با آموزش و اطلاع رسانی و مشاوره و درمان بخشی از مسائل را حل کرده و از سوی دیگر با برگزاری همایش ها و دوره های رایگان، مشکلات را به گوش مسئولان برسانیم.

در این مدت کوتاه چهار ماهه همایش هم برگزار کردید؟

– بله، به مناسبت روز دانش آموز همایش رایگانی را برگزار کردیم تحت عنوان نوجوانی و سلامت جنسی، مهم برای ما طرح این عنوان و مسئله بود که نوجوانان نیز به تربیت جنسی و سلامت جنسی احتیاج دارند. هر چند که برای مسئولان غیرقابل پذیرش بو.د که مگر نوجوانان نیز احتیاج به آموزش و اطلاع رسانی دارند اما این نیاز موجود بوده وغیرقابل انکار است. متاسفانه برخی از مسئولان آموزش و پرورش هنوز تمایلی به خروج از فاز انکار و پنهان کاری در این بخش را ندارند.

این بخش در دختران و پسران نوجوان متفاوت است. در دختران آموزش های مراقبت جنسی و جنسیتی، بارداری، جلوگیری از عفونت های جنسی از جمله مواردی است که باید آموزش داده شود، شاید با بخشی از این آموزش ها بتوان بسیاری از آسیب های جسمی و روحی را جلوگیری کرد. از سوی دیگر مسئولان سعی دارند تا این اتفاقات را نادیده بگیرند اما این شرایط چه به رسمیت بشناسیم و چه نشناسیم عده ای مطابق الگوهای تعریف شده ما پیش نمی روند. شاید یکی از راهکارهای موجود تغییر الگوی موجود باشد. الگویی که مبتنی بر الگوی ایرانی اسلامی است اما بسته و سنتی نیست.

نگاهی به شرعیات نشان می دهد که نیاز نوجوانان به نوعی دیده و تا حدودی به آن پاسخ داده شده است. یعنی همواره این نیاز وجود داشته و پاسخی با توجه به شرایط به آن داده شده است. در مقابل محافظه کارانی را داریم که منکر هر واقعیتی هستند و سعی در پنهان کردن مشکلات دارند اما واقعیت این است که چه دوست داشته باشیم و چه نداشته باشیم، این نوع نیاز، روابط و کنجکاوی ها وجود دارد و تنها راه آن دادن اطلاعات و آموزش های صحیح است. شاید بسیاری از خانواده ها ندانند که یکی از دلایل اعتیاد فرزندان شان به دلیل برقراری رابطه نامتعارف و بدون داشتن آگاهی و اطلاعات درست و آ»وزش است. شیوع این میزان از قرص های روانگردان و مواد مخدر در نوجوانی و جوانی از جمله نگرانی های مسئولان و خانواده هاست ولی شاید بتوان با پذیرش برخی از واقعیت ها که دوست شان نداریم، حداقل جلوی گسترش اعتیاد برخی از نوجوانان و جوانان را بگیریم.

اعتیاد چه ارتباطی با روابط نامتعارف جنسی دارد؟

– این موضوع در جوامعی همچون کشور ما کمی پیچیده است. در برخی کشورها راه حل هایی برای این موضوع اندیشیده شده تا از این طریق از آسیب های عمیق تر و جدی تر جلوگیری کنند. متاسفانه برخی از نوجوانان ما به دلیل نداشتن آگاهی و از سوی دیگر کنجکاوی جنسی وارد رابطه نامتعارف و خطرناک می شوند و چون مشاور مطمئن و آگاهی نداشته و به طور معمول والدین در این خصوص رابطه مناسبی با فرزندان نوجوان خود ندارند، نوجوان بنا به توصیه دیگران برای موفق شدن در این روابط نامتعارف و غیرانسانی، از مواد مخدر و قرص های روانگردان استفاده می کنند.

با توجه به سنت و فرهنگ ما و شرایط کشورمان چه راهکاری برای جلوگیری از این اتفاق و روابط سالم و درست برای نوجوانان ما وجود دارد؟

– تنها راهکاری که ما می توانیم به آن تاکید کنیم تغییر نگاه خانواده و مسئولان به این ماجرا است. ما نیازمند نگاهی عمیق تر و واقع بینانه هستیم. تربیت جنسی باید از سنین پایین تر آغاز شود تا نوجوانان نسبت به اتفاقی که قرار است برایشان رخ دهد آگاه باشند. آگاهی مورد نیاز بین نوجوانان و والدین آنها در کنار داشتن یک رابطه صمیمانه و دوستانه تا حدودی امنیت جنسی نوجوانان را تضمین می کند. ما هیچ راهی نداریم جز این که فرزندان مان را آموزش دهیم و از لحاظ شخصیتی توانمند کنیم و مهمتر از همه اینکه با فرزندان مان دوست باشیم و آنها را زیر چتر حمایتی خود قرار دهیم.

اما قبول کنیم برای خانواده سنتی و مذهبی ایرانی پذیرش این امر هر چند که واقعیت هم دارد، بسیار سخت و ناممکن است؟

– مشکل اینجاست که ما روابط را به سوی روابط جنسی و جسمی سوق دادیم، در حالی که فرزندان ما باید یاد بگیرند این یک رابطه انسانی با جنس مخالف است و نه یک رابطه جنسی با جنس مخالف. وقتی در این شرایط فرهنگ و دیدگاه اصلاح شود و آگاهی ها افزایش یابد، حتما نوع روابط نیز تغییر خواهد کرد و پاره ای از مسائل خود به خود برطرف خواهد شد.

کلینیک سلامت خانواده هلال احمر تا چه اندازه قادر است به این مسئله کمک کند؟

– ما برای خود چند هدف تعریف کردیم که از آن جمله می توان به مبحث پیشگیری به شکل آموزش اشاره کرد. آموزش به خانواده ها و اطلاع رسانی. در این چند ماه از شروع فعالیت مرکز سه همایش رایگان برگزار شده که متخصصان ما در کنار امور مشاوره و توانمندسازی و درمان، سعی داشتند که قدم به قدم پیش رفته و خانواده ها را نسبت به واقعیت های موجود آگاه کنند. متاسفانه بسیاری از خانواده ها ترجیح می دهند مشکلات جنسی خود را از طریق شبکه های ماهواره ای و سایت ها پیگیری و درمان کنند.

همانطور که می دانید تجارت بزرگی و پول هنگفتی در این راه وجود دارد و به همین دلیل بسیاری از مشاوره هایی که از این کانال ها ارائه می شود، غیرتخصصی و غیرواقعی است.

نکته دیگر این که خانواده ایرانی ترجیح می دهد مشکل خود را بدون شناخته شدن حل و بررسی کند و این سخت و ناممکن است. به همین دلیل بخش آمار ما در این زمینه بسیار ناقص و تا حدودی غیرواقعی8 است و تا زمانی که آماری دقیق و درست از سلامت جنسی خانواده وجود نداشته باشد، نمی توان سیاست گذاری و برنامه ریزی کرد.

پس ما هیچ شناخت دقیق و درستی از وضعیت سلامت جنسی خانواده ایرانی نداریم؟

– این ناآگاهی در همه جای دنیا وجود دارد و تقریبا وضعیت خانواده ها مشابه هم است. این مسائلی که مطرح شد فقط برای خانواده ایرانی نیست. این معضل خانواده در دنیای امروز است. هر چند که ما سعی داریم مسائل و مشکلات مان را بومی سازی کرده و راهکاری مبتنی بر فرنگ و ارزش های خودمان و بر اساس شرایط علمی و جغرافیایی و تاثیرات محیطی جستجو کنیم.

در همه جای دنیا جوانان با مشکل زودنزالی و مردان میانسال با مشکل دلزدگی روبرو هستند. زندگی شهرنشینی، خستگی و مشکلات روحی و فشارهای جسمی و در کل تغذیه نامناسب و زندگی ناسالم منجر شده تا بیماری دلزدگی در بین مردن بسیار دیده شود. این اختلال دارای درمان بوده و با مشاوره و پیگیری توسط متخصصان و مشاوران به سادگی قابل درمان است.

آقای دکتر یکی از مشکلاتی که این روزها برخی از خانواده ها با آن درگیر هستند، مداخله برنامه های فارسی زبان شبکه های ماهواره در سبک زندگی عاطفی خانواده است. تماشای این دسته از برنامه ها تا چه اندازه در سلامت جنسی خانواده ایرانی تاثیرگذار بوده و مشکلات موجود را بیشتر می کند؟

– قطعا تاثیرگذار است اما اشتباهی رایج است که گفته می شود از جمله پیامدهای منفی تماشای این برنامه ها بلوغ زودرس در نوجوانان است. ما هیچ تحقیق و مستند علمی در این زمینه نداریم که بلوغ زودرس را از طریق تماشای برنامه های ماهواره تایید کند. البته که سبک زندگی و محرک های جدید تاثیراتی را در اخلاق اجتماعی خواهد داشت اما منجر به بلوغ زودرس نمی شود اما می توان به جرأت گفت که سن برقراری رابطه را کاهش داده و اطلاعات مرتبط با روابط خیلی پیش تر از بلوغ اجتماعی منتقل می شود و این بخش بسیار نگران کننده است.

بلوغ اجتماعی؟

– بله. بسیاری از جوانان ما به بلوغ جنسی می رسند اما بلوغ اجتماعی د آنها بسیار دیرتر انجام می شود. متاسفانه به دلیل سیاست های نادرست از گذشته تا کنون، جوانان ما فقط با مقوله تفکیک جنسیتی روبرو شدند و شخص مطمئن و مطلعی برای پاسخگویی به پرسش ها و کنجکاوی های جنسی آنها وجود نداشته و به همین دلیل بسیاری از آنها دچار ابهامات و اشتباهات بسیار در داشتن یک رابطه انسانی وعاطفی درست خواهند شد.

تا چه اندازه می توان این آموزش ها را به شیوه درست در مدارس آموزش داد؟ هر چند که آموزش و پرورش بنا به دلایلی مخالف این آموزش ها است.

– اول از همه مسئولان آموزش و پرورش باید بپذیرند که بخشی از بلوغ جنسی و احوالات آن دست ما نیست. در جامعهای که به واسطه اینترنت و شبکه های مجازی، نوجوانان ما در معرض انواع محرک های جنسیتی قرار دارند نمی توان منکر حقایق جامعه شد. شاید بهترین را ه موجود حضور دائم و مستمر یک روانشناس مسلط و آگاه در مدارس باشد تا بتواند به درستی به پرسش ها و کنجکاوی های جنسیتی نوجوانان پاسخ دهد. ما حتی این مشاوره ها و آموزش ها را در دانشگاه ها نداریم.

متاسفانه مدت هاست که فضای دانشگاه ها به کل تغییر کرده و در شرایطی که دانشگاه می بایست تبدیل به فضایی برای آموزش، بر قراری ارتباط درست و آشنایی مبتنی بر اصول انسانی و عاطفی و حتی فعالیت های اجتماعی و مدنی شود، نقش و وظایف خود را در این بخش به کافی شاپ های اطراف دانشگاه سپرده است.

در این کافی شاپ ها هر نوع رابطه ای شکل می گیرد. هر درخواستی مطرح می شود و هر اتفاقی ممکن است رخ دهد، در حالی که دانشگاه می توانست فضای مطمئنی برای آموزش های درست و پاسخگویی به این دسته از نیازها به صورت منطقی و چارچوب دار باشد.

در کل ما نمی توانیم صورت مسئله را پاک کنیم. ما نمی توانیم بگوییم جوانان ما رابطه داشته باشند یا نداشته باشند. راهکار ما فقط این است که والدین جوانان خود را بپذیرند، به آنها شخصیت دهند، با آنها دوست باشند و توانمندشان کنند.