به گزارش ندای گیلان ، استان سیستان و بلوچستان از آن دسته از استان‌های کشور است که مورد کم‌لطفی گردشگران و مسئولین گردشگری کشور قرار گرفته است، اما این منطقه از کشورمان دارای اماکن متعدد تاریخی و جاذبه‌های طبیعی فراوانی است که می‌تواند یکی از بهترین تجارب توریستی برای گردشگران را رقم بزند.

استان سیستان و بلوچستان مرکز زاهدان، با ۱۸۰۷۲۶ کیلومتر مربع وسعت در جنوب شرقی کشور قرار دارد و دومین استان پهناور ایران است.

وجه تسمیه سیستان برگرفته از نام سکستان یعنی محل زندگی اقوام سکایی است که در زمان اشکانیان به آن اطلاق شد و بلوچستان یعنی محل زندگی اقوام بلوچی است.

سوغات مهم این استان مرکبات، انار، انبه، موز، خربزه درختی، انواع خرما، ماهی، کلوچه خرمایی، ادویه¬ی زاهدانی است. تنوری، کشک زابلی، اوجیزک، انواع خوراک ماهی، راب، بت، اشکنه گشنیز، تباهیگ، بزقرمه، آبگوشت، آبگوشت ماهی، کله جوش، ماهی نمک سود، پته از انواع غذا‌های محلی این استان می‌توان برشمرد.

در راستای معرفی این استان، ابتدا در بخش اول مقاله اماکن تاریخی و در بخش دوم ادامه‌ی اماکن تاریخی، روستاها، جاذبه‌های طبیعی شگفت‌انگیز و تعدادی از تورهای مسافرتی این استان را بررسی می‌کنیم.

شهر سوخته  استان سیستان و بلوچستان

این شهر بزرگ، شناسنامه پرافتخار سیستان است. شهر سوخته بقایای شهری باستانی در ایران است که در ۵۶ کیلومتری زابل و در حاشیه جاده زابل – زاهدان واقع شده‌ است. این شهر اولین و بزرگترین استقرار شهرنشینی در ندای گیلان فلات ایران است که با توجه به بررسی‌های به عمل آمده، ابزار جنگ بسیار کمی در آن کشف شده و همواره در صلح و آرامش بوده است.

گورستان شهر سوخته با ۲۵ هکتار وسعت و ۴۰,۰۰۰ گور، به عنوان یکی از وسیع‌ترین گورستان‌های قبل از تاریخ، کمک زیادی به پژوهش در روند شکل‌گیری تمدن حاشیه هیرمند و نوع اعتقادات ساکنان آن کرده است.

دهانه غلامان

دهانه غلامان در واقع بقایای شهری عظیم از روزگار هخامنشیان است. این شهر در حدود ۲ کیلومتری روستای قلعه نو و حدود ۴۴ کیلومتری شهر زابل قرار گرفته و از جهات گوناگون دارای اهمیت است.

از یک سو تنها شهر خشت و گلی روزگار هخامنشیان است که بر خلاف سایر شهرهای این دوره نشانگر زندگی پادشاهان و کاخ‌های مربوط به آنها است، از سوی دیگر بدون برنامه‌ریزی رشد نکرده، بلکه احداث شهر با نقشه و برنامه‌ریزی مدون صورت گرفته است. این مکان در ۲ کیلومتری روستای قلعه نو از توابع شهرستان زهک واقع شده است.

زاهدان کهنه

بقایای شهر زاهدان کهنه در ۲۷ کیلومتری ندای گیلان زابل، ۷ کیلومتری شمال شهرستان زهک، در بخش مرکزی زهک و حدود ۹ کیلومتری شمال تپه شهرستان، بر روی بلندی واقع شده است.

جی.پی.تیت انگلیسی بر این باور است که این خرابه‌ها مربوط به شهر زرنج (زرنک یا زرنگ) است که ۴۲۰ سال پیش توسط تیمور لنگ و با توجه به ویرانی بندهای سیستان به این صورت در آمده است.

 

 

 

هنری ساوج لندور، جهانگرد باستان شناس و جغرافی‌دان انگلیسی که در سال ۱۹۰۱ به سیستان و بلوچستان سفر کرده است، شهر زاهدان کهنه را به لندن ندای گیلان تشبیه کرده است. در محل زاهدان کهنه و اطراف آن، مجموعه‌ای ازبناهای دوران اسلامی وجود دارد که یکی از این مجموعه‌ها در فاصله ۲۵۰ متری شمال شرقی ارگ زاهدان کهنه قرار دارد.

از شهر زاهدان کهنه امروزه فقط برج و باروی آن و قلعه تیمور باقی مانده است. این شهر دارای سه قطعه آبادی بوده که شامل ارگ کهندز، شارستان و ربض است و گرداگرد هرکدام را حصاری به همراه برج‌های تدافعی، به شکل مستطیل، در بر گرفته است.

کوه خواجه  استان سیستان و بلوچستان

کوه خواجه یا (کوه رستم) تنها اثر طبیعی در دشت سیستان است که در ۳۰ کیلومتری جنوب غربی شهر زابل قرار دارد. اوشیدا در زبان پارسی میانه به معنی ابدی است. این کوه ذوزنقه‌ای شکل که نزد سه دین اسلام، مسیحیت و زرتشت مقدس است، از سنگ‌های بازالت سیاه رنگ تشکیل شده و با ارتفاع ۶۰۹ متر از سطح دریا، مانند جزیره‌ای در میان دریاچه هامون قرار دارد.

در اطراف این کوه تعداد زیادی آثار باستانی از دوران ساسانیان، اشکانیان و بقایای اماکن اسلامی و معبد بودایی باقی ‌مانده است که شامل قلعه سرسنگ، آرامگاه خواجه غلطان، ساختمان پیر گندم بریان، خانه شیطان، بناهای منفرد آرامگاهی و قبور اسلامی است. آثار تاریخی پیش از اسلام محوطه‌ی تاریخی کوه خواجه شامل مجموعه‌ی کاخ‌ها، قلعه کهک کهزاد و قلعه چهل دختر است. ارنست هرتسفلد در سالهای ۱۹۲۵ و ۱۹۲۹ میلادی با بررسی این مجموعه عنوان تخت جمشید خشتی را برای مجموعه کاخ‌های آن برگزید.

آسیاب بادی مچی  استان سیستان و بلوچستان

این اثر در فاصله ۶۲ کیلومتری جنوب غربی زابل به فاصله ۵ کیلومتری شمال پایگاه باستان‌شناسی شهر سوخته واقع شده است. این بنا در ۲ طبقه ساخته شده است و در طبقه همکف ۳ اتاق وجود دارد.

یکی از آنها آسیاخانه است که شامل مخزن آب و محلی برای چرخیدن سنگ آسیاب است و دو اتاق دیگر انبار یا اطاق‌های خدماتی است، اما در طبقه فوقانی فقط چرخ بادی تعبیه شده است. مصالح بنا نیز به طور کامل از خشت و کاهگل است. دیوارهای قطور نیز خود دلیلی بر قدمت زیاد بنا است.

دیوارهای این بنا طوری ساخته شده است که به هنگام وزش بادهای ۱۲۰ روزه سیستان، باد به صورت برج به میان آنها فرو می‌رود و ۳ بال از ۸ بال کثیر الاضلاع شکل آسیاب را به حرکت در می‌آورد، ولی بقیه بال‌ها که در جهت وزش باد نیست، مانع حرکت دایره‌وار نمی‌شود.

بال‌ها به شکل عمودی کار گذاشته شده است و سنگ روئین آسیا را روی سنگ زیرین به حرکت در می‌آورد. به علت شکل قیف مانند دهانه‌ی ورودی، باد به داخل هدایت شده و با سرعت و شدت به پره‌ها برخورد می‌کند.

قلعه ایرندگان  استان سیستان و بلوچستان

این بنا در روستای ایرندگان و در ۶۵ کیلومتری شهر خاش واقع شده است. روستا‌ی ایرندگان و روستاهای پیرامون آن در امتداد رودخانه شکل گرفته است و طول آنها به ۵ کیلومتر می‌رسد.

زمان ساخت این قلعه به دوره قاجاریه باز می‌گردد. تنها بر بدنه دیوارهای قلعه و دور درها، آثاری از تزیین از نوع نقش‌های گره چینی وجود دارد. 

قلعه سب  استان سیستان و بلوچستان

قلعه سب سالم‌ترین قلعه‌ای است که از دوران اسلامی سیستان و بلوچستان، به جا مانده است. این قلعه در شهرستان سراوان، بخش سِب و سوران و روستای سِب قرار دارد. این قلعه که آیینه تمام نمای حاکمان صفویه و بعد از آنها است، از جمله ۲۷ بنای تاریخی استان است که هنوز پابرجا است.

 

قلعه سب در مجموع ۱۰ اتاق کوچک و بزرگ دارد که در اطراف حیاط مرکزی جای گرفته است و برای دسترسی به فضاهای حاکم‌نشین و تابستانی، راه پله‌ای مخفی، کم عرض و با شیب زیاد وجود دارد. قلعه سب بعد از زمان صفویه به ویژه در عصر افشاریه محل سکونت حاکمین بوده است.

خانه ایوبی استان سیستان و بلوچستان

خانه‌ی ایوبی، از جاذبه‌های گردشگری تاریخی در زاهدان است که در اوایل قرن ۱۴ هجری و در سال ۱۳۱۱ به همت استاد محمدعلی محمودی ساخته شد. این عمارت امروزه به کارگاه هنرهای سنتی زاهدان تغییر کاربری داده و گردشگران پس از حضور در این شهر، از این مکان بازدید می‌کنند.

روستا و غار لادیز استان سیستان و بلوچستان 

در ۱۰۰ کیلومتری شهرستان زاهدان، روستایی زیبا با چشم‌اندازی شگفت‌انگیز وجود دارد که از آن به نام روستای لادیز یاد می‌شود. از ویژگی‌های جالب این روستا وجود غاری طبیعی به همین نام است که در دل کوه قرار گرفته است.

در این غار می‌توان در کل ایام سال، قطرات آب را بر سقف و نیز جریان دائمی آب را بر کف آن مشاهده کرد که منظره‌ای طبیعی و تحسین‌برانگیز را بوجود آورده است.

تالاب هامون زاهدان

در مرز استان سیستان و بلوچستان و کشور افغانستان، تالابی فصلی وجود دارد که به تالاب هامون پوزک شهرت یافته است. این پدیده‌ی طبیعی از مساحتی حدود ۱۶۰۰ کیلومتر مربع برخوردار بوده که تنها ۳۵۰ کیلومتر آن در خاک ایران است.

تالاب بزرگ هامون در دوران تر سالی با اتصال سه تالاب هامون پوزک، هامون صابری و هامون کوه خواجه، بوجود می‌آید. این پدیده‌ی طبیعی یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری زاهدان است.

روستای تمین زاهدان

روستای تمین یکی از روستاهای زیبا، برخوردار از بافتی تاریخی، طبیعتی بکر و منحصربه‌فرد و آب‌وهوایی مطبوع و دلپسند است که به یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری شهر زاهدان تبدیل شده است.

 

این منطقه از کشور، به دلیل معماری صخره‌ای در بین گردشگران شهرت یافته که در کمتر روستایی از ایران می‌توان شاهد نمونه‌هایی از آن بود.

موزه‌ی منطقه‌ای جنوب ندای گیلان ایران استان سیستان و بلوچستان 

یکی از بزرگ‌ترین موزه‌های کشور در جنوب ندای گیلان ایران و در شهر زاهدان است که به موزه‌ی منطقه‌ای جنوب ندای گیلان ایران شهرت یافته است. این موزه تاریخی، فرهنگی و هنری است که می‌توان آثار باستانی استان سیستان و بلوچستان، خوراک‌های سنتی این منطقه از کشور انواع جانواران استان و لباس‌های محلی آن را مشاهده کرد.

بازدید از این مکان برای گردشگران جالب و هیجان‌انگیز خواهد بود.

موزه پست و ارتباطات زاهدان

در اوایل قرن ۱۴ هجری و در سال ۱۳۱۱، در شهر زاهدان عمارتی با استفاده از مصالحی همچون خشت خام و آجر ساخته شده است که طراحان و سازندگان آن، سبک معماری بومی کویری را مورد استفاده قرار داده‌اند. جالب است بدانید که این بنا در بدو فعالیت خود، به عنوان اداره پست و تلگراف سیستان و بلوچستان استفاده می‌شد.

 

امروزه این ساختمان مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته و اکنون به عنوان موزه پست و ارتباطات شناخته می‌شود.

چشمه‌ آب معدنی استان سیستان و بلوچستان 

زیبایی‌های طبیعت و جاذبه‌های منحصربه‌فرد آن‌ها، یکی از مهم‌ترین دلایل بازدید و سفر به مناطقی است که از این نعمت برخوردار است. در برخی از روستاهای کشور از جمله روستای تمین شهرستان زاهدان، چشمه‌ی آب معدنی وجود دارد که تنها تامین‌کننده‌ی آب اهالی روستا است.

همچنین حضور املاح معدنی، درجه‌ی حرارت و منبع آن که از دل صخره‌ای بزرگ و زیبا بیرون می‌تراود، از ویژگی‌های این پدیده‌ی طبیعی است. دمای چشمه در روزهای سرد سال گرم و در روزهای گرم سال خنک است و محلی دوست‌داشتنی برای گردشگران محسوب می‌شود.

آرامگاه هفتاد ملا استان سیستان و بلوچستان 

در ۲۰ کیلومتری روستای تمین از روستاهای شهرستان زاهدان، آرامگاهی با مساحت تقریبی ۵۰ متر مربع قرار دارد که به آرامستان هفتاد ملا شهرت یافته است.

 

این قبرستان، در مجموعه‌ای از گورهای پنج طبقه و به صورت پلکانی ساخته شده و در تو رفتگی واقع بر دامنه‌ی ارتفاعاتی که بر روستا اشراف دارد، مشاهده می‌شود. باستان‌شناسان معتقدند که قدمت این آرامگاه به دوران اسلامی میانه بازمی‌گردد.

قلعه لادیز استان سیستان و بلوچستان 

در ۱۷ کیلومتری جنوب غرب میرجاوه و در حد فاصل این منطقه از کشور به روستای تمین، قلعه‌ای جالب و قدیمی وجود دارد که از آن به نام قلعه لادیز یاد می‌شود. در این اثر از سنگ‌های عظیم برای پی‌بندی بنا استفاده شده و روی آن‌ها نیز دیوارهایی با مصالح خشت، احداث شده است. این بخش از زاهدان، یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری است که می‌تواند مورد توجه گردشگران قرار گیرد.

سوغات سیستان و بلوچستان چیست؟

شیرینی لندو استان سیستان و بلوچستان 

تهیه‌ی این شیرینی سنتی و بومی، برای پذیرایی از مهمانان در مناطق مختلف استان رواج دارد. لندو، از ترکیب خرما، گندم و کنجد تهیه می‌شود به این صورت که پس از مخلوط کردن خرمای هسته گرفته شده، گندم داغ (برشته) و کنجد، مواد را زیر بار سنگین می‌گذارند تا سفت شوند و حالت چسبندگی پیدا کنند.

 

این مرحله از تهیه‌ی لندو به زمان زیادی نیاز دارد و مواد باید حداقل نصف روز، زیر بار بمانند. پس از اینکه مواد زیر بار به یکدیگر چسبیدند، از زیر بار برداشته می‌شوند و به اشکال مختلف (عمدتا توپی شکل) آماده می‌شوند.

سوزن‌دوزی استان سیستان و بلوچستان 

از رودوزی‌های سنتی ایران است که در بین زنان بلوچ رواج دارد و دارای شهرت جهانی است. سوزن‌دوزی یکی از قدیمی‌ترین روش‌های تزیین جامه و بسیاری از منسوجات دیگر است.

هنرمندان در این هنر سنتی، با استفاده از انواع نخ‌های رنگی و به کمک سوزن و قلاب، با دوختن بخیه‌های ظریف روی پارچه، طرح‌های تزیینی گوناگونی را ترسیم می‌کنند.

سوزن‌دوزی، با توجه به جنس پارچه و طرح مورد نظر، به روش‌های مختلفی انجام می‌شود. البته تمام پارچه‌های به کار رفته در سوزن‌دوزی، یک ویژگی مشترک دارند و آن هم تار و پود مشخص و راست آن‌ها است.

سوزن‌دوزی روی پارچه‌های کج‌راه، انجام نمی‌شود.

سوزن‌دوزی در استان سیستان و بلوچستان که به سوزن‌دوزی بلوچی معروف است به دو دسته تقسیم می‌شود: سوزن‌دوزی مناطق شمالی استان که وجود رنگ‌های روشن و طرح‌های ساده ویژگی آن است و سوزن‌دوزی مناطق جنوبی استان که در آن از رنگ‌های تیره‌تر استفاده می‌شود و طرح‌هایی پیچیده با نقوش ریز و فراوان دارد.

یکی از انواع سوزن‌دوزی که در استان رواج دارد، خامه‌دوزی است. خامه‌دوزی از جهت روش دوخت با سوزن‌دوزی بلوچی تفاوتی ندارد و تفاوتش با سوزن‌دوزی در جنس پارچه و نخ است. خامه‌دوزی روی پارچه‌های پنبه‌ای و با استفاده از نخ ابریشم خام (نتابیده) و معمولا سفیدرنگ (رنگ نشده) انجام می‌شود.

در استان سیستان و بلوچستان، رودوزی‌های سنتی دیگری نیز توسط زنان روستایی انجام می‌شود مانند سکه‌دوزی، آیینه‌دوزی و… این رودوزی‌ها معمولا در تولید اشیای تزیینی آویختنی کاربرد دارند.

پس از اینکه پارچه‌ی مورد نظر را در اشکال هندسی گوناگون مانند لوزی و مثلث و مربع آماده کردند، روی آن با وسایل تزیینی مانند دکمه، آیینه، پولک، سکه‌های زینتی و… در قالب طرح‌های مختلف، رودوزی می‌کنند.

سفالگری استان سیستان و بلوچستان 

ساخت ظروف با گل، از نخستین صنایع دستی بشر بوده است و سفالینه‌ها از قدیمی‌ترین ظروف انسان هستند. سفالگری در ایران از سابقه‌ی درخشان و دیرینه‌ای برخوردار است. این صنعت در ایران بیش از ۱۰ هزار سال قدمت دارد و قدیمی‌ترین ظروف سفالی منقوش، قدیمی‌ترین چرخ سفالگری و قدیمی‌ترین کوره‌ی پخت سفال در جهان، مربوط به ایران است.

روستای کلپورگان از توابع شهرستان سراوان استان سیستان و بلوچستان، از مناطقی است که به صنعت سفالگری مشهور است. از دلایل شهرت سفالگری در این روستا یکی این است که زنان بلوچ، عهده‌دار ساخت سفالینه‌ها هستند و دیگر آن که سفالگری در این روستا به سنتی‌ترین روش و بدون استفاده از چرخ انجام می‌شود.

مردان روستا کار برداشت و حمل خاک و آماده کردن گل را بر عهده دارند و سایر مراحل سفالگری را زنان روستا انجام می‌دهند. حاصل دسترنج زنان بلوچ روستای کلپورگان، انواع ظروف سفالی کاربردی و تزیینی است که مورد توجه مسافران قرار می‌گیرد.

گفتنی است با سفر به استان سیستان و بلوچستان خالی تر از لطف نیست.