فاطمه امین‌الرعایا
چند روز پیش خبری در رسانه‌ها منتشر شد مبنی بر اینکه با تایید مراجع ذی‌صلاح، به 100 نفر از خبرنگاران مورد تایید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، اینترنت بدون فیلتر ارائه می‌شود. با گذشت زمان اندکی از انتشار این خبر، اهالی رسانه و مطبوعات نسبت به آن واکنش نشان دادند تا جایی که در فضای مجازی توییت ها و پست هایی با هشتگ «#من_ نیستم» در بین خبرنگارانی که از اینترنت ارائه شده توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی استفاده نخواهند کرد، منتشر می‌شد. اما چرا خبرنگاران مخالف استفاده از اینترنت بدون فیلتری که فقط در اختیار خبرنگاران قرار می‌گیرد، هستند؟
روز چهارشنبه خبری با تیتری با مضمون «اینترنت بدون فیلتر برای خبرنگاران» روی خروجی خبرگزاری‌ها قرار گرفت. طبق این خبر با درخواست معاونت مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و پیگیری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه با ارائه اینترنت بدون فیلتر به ۱۰۰ روزنامه‌نگار موافقت کرد. اما این خبر چندان به مذاق خبرنگاران و اهالی مطبوعات خوش نیامد. بسیاری از خبرنگاران گفته‌اند به هیچ وجه حاضر نیستند از این اینترنت استفاده کنند.
آیا رصد می‌شویم؟
یکی از مهمترین دلایلی که خبرنگاران حاضرند از فیلترشکن استفاده کنند اما از اینترنت بدون فیلتر دولتی نه، بی‌اعتمادی به امنیت این بستر انتقال داده است. زهرا که سابقه فعالیت در چندین خبرگزاری و روزنامه را در کارنامه خود دارد درباره دلایلش در خصوص عدم استفاده از اینترنت مذکور به «ابتکار» می‌گوید: کاملا مشخص است! به همان اندازه که ما اعتمادی به شبکه‌های پیام‌رسان داخلی نداریم، به اینترنت بدون فیلتری هم که وزارت ارشاد و دولت به ما بدهد اعتماد نداریم. مردم عادی هم نسبت به پیام‌رسان‌های داخلی موضع دارند و چندان به آن اعتماد نمی‌کنند، حالا کسی که شغلش «خبرنگاری» است و مسائل و ارتباطاتش بسیار پیچیده‌تر و متفاوت‌تر از سایر افراد است و امنیت شغلی هم ندارد، قطعا از اینترنتی که راحت‌تر مانیتور می‌شود، استفاده نخواهد کرد.
او ادامه می‌دهد: من به عنوان یک خبرنگار حاضرم با فیلترشکن و به سختی وارد اینترنت شوم و اطلاعاتم را جست‌وجو کنم تا از اینترنت بدون فیلتری استفاده کنم که امنیتم را به خطر می‌اندازد. باید به من به عنوان خبرنگار این اعتماد داده شود که بستری که برایم فراهم شده کاملا ایمن و غیرقابل رصد است.
احسان، یکی دیگر از خبرنگاران باسابقه فعال در حوزه رسانه است. او معتقد است دسترسی آزاد به اطلاعات از جمله نیازهای اولیه هر خبرنگاری است، او به «ابتکار» می‌گوید: امروز هم همه خبرنگاران برای دسترسی آزاد به اطلاعات از انواع و اقسام فیلترشکن‌ها استفاده می‌کنند، چون برای دسترسی به اطلاعات آزاد باید از سد فیلترینگ بگذریم. چون فیلترینگ به ما اجازه نمی‌دهد به اطلاعات کامل دسترسی داشته باشیم. به نظر من همین امروز هم دسترسی به اطلاعات آزاد به صورت غیر رسمی اتفاق می‌افتد.
احسان امکان رصد شدن خبرنگاران در این طرح را هم از موارد مهم می‌داند و در این‌باره می‌افزاید: همین امروز می‌بینیم که چه باگ‌هایی از پیام‌رسان سروش که خیلی هم آن را تبلیغ می‌کنند، پیدا می‌شود. در مورد اینترنت بدون فیلتر وزارت ارشاد هم وجود باگ‌های امنیتی قابل تصور است و این موضوع باعث می‌شود تا خبرنگاران چندان علاقه‌ای به استفاده از این اینترنت نداشته باشند.
علی، خبرنگار دیگری است که سابقه فعالیت چندین ساله در خبرگزاری‌ها و روزنامه‌های مطرح را دارد. او هم می‌گوید از این طرح استفاده نخواهد کرد چون معطل اینترنت دولتی نیست. علی به «ابتکار» می‌گوید: حتی اگر این اینترنت رایگان هم باشد من از این بستر استفاده نخواهم کرد چون به مودم و به فیلترشکنی که احیانا در اختیارم قرار دهند اعتمادی ندارم و به نظرم هر خبرنگاری که از این امتیاز استفاده کند تنها خودش را زیر سوال برده است. چون تمام خبرنگاران در حالت عادی هم از فیلترشکن استفاده می‌کنند. من خبرنگاری را نمی‌شناسم که عضو توییتر و شبکه‌های اجتماعی که نیاز به فیلترشکن دارند، نباشد. من به هیچ عنوان از این اینترنت استفاده نمی‌کنم چون در حالت عادی در توییتر رصد می‌شوم چه برسد به اینکه در بستری فعالیت کنم که کاملا امکان مانیتور شدن توسط نهادهای خاص را دارد.
جواد، خبرنگار دیگری است که چندین سال است در این حوزه فعالیت می‌کند. او در این‌باره به «ابتکار» می‌گوید: من به هیچ وجه به این موضوع اعتماد ندارم. گرچه اصل اینکه اینترنت بدون فیلتر باشد مورد استقبال است اما من اعتمادی ندارم چون از ماجراهای پشت پرده اطلاعی ندارم. مثل همان اتفاقی که درمورد استفاده از پیام‌رسان داخلی با باگ‌های بسیار می‌افتد، قاعدتا اینترنت بدون فیلتر هم می‌تواند مشکلاتی از این دست داشته باشد. اما مفهوم دسترسی آزاد به اطلاعات برای خبرنگاران به خودی خود، مفهومی مثبت است، اما اینکه آیا رصد و کنترل می‌شود مسائل ثانویه است که ناشی از بی‌اعتمادی عمومی موجود در جامعه است و نشان می‌دهد که چنین مسائلی خصوصا جامعه روزنامه‌نگاران را که بیش از همه تحت سانسور، تحت پیگرد و … هستند، می‌تواند دچار مشکل کند. اما باید این را هم در نظر بگیریم که ما قرار است از اینترنت چه استفاده‌ای کنیم.
نهاد تاییدکننده خبرنگاران؛ وزارت ارشاد یا انجمن صنفی؟
نکته مهم دیگر که در این خبر مورد اعتراض خبرنگاران قرار گرفته است، اعطای این اینترنت به خبرنگاران مورد تایید وزارت فرهنگ و ارشاد است. آیا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی صلاحیت و اجازه تایید خبرنگاران را دارد؟ یا خبرنگاران تنها باید توسط رسانه‌ای که در آن مشغول‌ هستند و همچنین انجمن صنفی روزنامه‌نگاران مورد تایید قرار بگیرند؟ زهرا در این خصوص می‌گوید: این موضوع جای ابهام و شک و شبهه دارد. من برای وزارت ارشاد چنین حقی قائل نیستم. اگر حقی برای تایید خبرنگاران وجود داشته باشد، متعلق به رسانه و سندیکاری خبرنگاران است و من چنین حقی را به وزارت ارشاد یا یک نهاد دولتی نمی‌دهم.
احسان نیز در این‌باره می‌گوید: مدت‌هاست بحث انجمن صنفی مطرح است و قوانینش در مجلس تصویب شده است اما هیچ‌گاه به سرانجام نرسیده است. لازم است که خود وزارت ارشاد هرچه زودتر این قانون را اجرایی کند تا خبرنگاران از بلاتکلیفی خارج شوند تا این گزینش از سوی خود خبرنگاران باشد.
علی درباره صلاحیت وزارت ارشاد در خصوص تایید خبرنگاران می‌گوید: اگر انجمن صنفی خبرنگاران تشکیل می‌شد و راه خودش را با قوت ادامه می‌داد خیلی بهتر بود که این تایید از سوی این سندیکا صورت بگیرد. از سوی دیگر مگر چند خبرنگار در حال حاضر تحت پوشش وزارت ارشاد هستند؟ تا به حال وزارت ارشاد چقدر در قبال کارفرما و دیگر مسائل از ما حمایت کرده که حالا می‌خواهد از ما حمایت کند؟ ما عطایش را به لقایش بخشیدیم. نه خیرش را می‌خواهیم و نه شرش را.
جواد نیز می‌گوید: وقتی انجمن صنفی روزنامه‌نگاران یا هیچ نهاد مستقل از دولت وجود ندارد که روزنامه‌نگاران را تحت پوشش قرار دهد، چنین اتفاق‌هایی رخ می‌دهد. ما مثل بسیاری از مشاغل دیگر به سندیکای اختصاصی نیاز داریم و دولت هم باید بیشتر در این رابطه به ما کمک کند.
100 نفر یعنی تبعیض
مورد بعدی اعطای این بستر تنها به تعداد محدودی از خبرنگاران است. زهرا می‌گوید: چرا فقط صد نفر باید مجاز به استفاده از این امکان باشند؟ این موضوع باعث ایجاد ذهنیت بد در خبرنگاران می‌شود، چون نشان از تبعیض دارد. زمانی که رسانه‌های متعدد وجود دارد، چنین تبعیضی بین خبرنگاران به بهانه مورد تایید قرار گرفتن یا نگرفتن پذیرفته شده نیست. آیا خبرنگاری بر خبرنگار دیگر برتری دارد که راحت‌تر به اطلاعات آزاد دستیابی داشته باشد؟
احسان هم اعطای گزینشی این بستر آن هم تنها به صد نفر را اجحاف در حق دیگر خبرنگاران می‌داند و می‌افزاید: در هر خبرگزاری 40 – 50 نفر مشغول کار هستند، پس چطور قرار است این بستر تنها به 100 نفر تعلق بگیرد؟ معیار انتخاب این صد نفر چیست؟ این‌ها مواردی است که باید کاملا شفاف بیان شوند.
علی نیز چگونگی تخصیص این امتیاز را گنگ و نامشخص می‌داند و در این‌باره می‌گوید: آیا این امتیاز بر اساس قرعه‌کشی تخصیص داده می‌شود؟ آیا اول رسانه‌های دولتی شامل این طرح می‌شوند؟ هنوز هیچ توضیحی در این‌باره داده نشده است. جدای اینکه دادن اینترنت بدون فیلتر تنها به 100 نفر کاملا شبیه شوخی است. تنها سه روزنامه را در تهران در نظر بگیریم در خوشبینانه‌ترین حالت 100 خبرنگار دارند. یعنی تنها سه رسانه می‌تواند از این امتیاز استفاده کند و این بسیار خنده‌دار است.
امتیاز شغلی یا باج دولتی؟
در بسیاری از مشاغل اعطای امتیازات خاص برای برخی مشاغل اتفاقی مرسوم و طبیعی است. آیا اعطای اینترنت بدون فیلتر به خبرنگاران جزو این امتیازات به حساب می‌آید یا این یک رانت است؟ آیا استقلال قلم خبرنگار پس از دریافت چنین امتیازهایی آن هم از سوی یک نهاد دولتی، حفظ می‌شود؟ این موضوع چقدر با گردش آزاد اطلاعات که وزارت ارشاد به دنبال آن است مغایرت دارد؟ زهرا معتقد است: این موضوع چندان ربطی به استقلال قلم ندارد چون استفاده از این بستر، تاثیری در آنچه که من خواهم نوشت، ندارد. ما در ایران زندگی می‌کنیم و بر طبق برخی قوانین، دسترسی به بعضی اطلاعات برای عموم آزاد نیست. اما خبرنگار به عنوان شخصی که رسالتش کار خبر و کشف حقایق است، قطعا باید از اینترنت آزاد برخوردار باشد چون امروزه عمده‌ترین منبع دسترسی به اطلاعات، اینترنت است. هرچند به نظر من تمام مردم باید به اینترنت آزاد دسترسی داشته باشند، اما رسانه و خبرنگار در شرایط امروز کشور نیازمند دسترسی آزاد به اطلاعات است اما نه به این سبک.
احسان نیز در این‌باره می‌گوید: رفتن به مسیری که خبرنگاران را از مردم عادی جدا کند کاملا اشتباه است. خبرنگار باید خودش را جزئی از مردم و هم‌تراز با آنها بداند و امکانات مورد دسترس او باید در اختیار سایر افراد هم باشد. اینکه امکانات ویژه‌ای به خبرنگار بدهیم و او را در شرایط ایزوله‌ای قرار دهیم که از جامعه‌اش فاصله داشته باشد، به او و روند فعالیتش ضربه می‌زند. اگر من جزو این صد نفر باشم هرگز از این اینترنت بدون فیلتر استفاده نخواهم کرد.
علی درباره احتمال از دست رفتن استقلال قلم خبرنگار در صورت استفاده از چنین امتیازهایی می‌گوید: این موضوع دور از انتظار نیست. جدای از اینکه من فکر می‌کنم هیچ خبرنگار مستقل و آزادی زیر بار چنین امتیازی نخواهد رفت چون به قول معروف پنیر مجانی فقط در تله‌ موش پیدا می‌شود.
جواد با تاکید بر اینکه استفاده از اینترنت آزاد حق همه شهروندان است، می‌گوید: بدون شک اینترنت بدون فیلتر کمک بزرگی به جامعه خبرنگاران است. این موضوع سال‌ها مدنظر بوده‌ است اما آیا باقی شهروندان آن هم در شرایط گسترش شبکه‌های اجتماعی حق‌ ندارند از اینترنت بدون فیلتر استفاده کنند؟ اما استفاده از این امکان با توجه به نیاز خبرنگاران کمک بسیار زیادی به آنها خواهد کرد. من کلا با دولتی شدن خبرنگاران مخالف هستم.
با بررسی موارد مطرح شده به نظر می‌رسد و خصوصا به امکان به مخاطره افتادن امنیت خبرنگاران، در شرایط فعلی و بدون پاسخ به پرسش‌های بسیار زیاد مطرح شده درباره ابهامات این طرح بعید به نظر می‌رسد، خبرنگاران زیادی از اینترنت بدون فیلتری که وزارت ارشاد در اختیار‌شان قرار می‌دهد استفاده کنند.