زهره احدی
سالهاست که صدا وسیما به دلیل ضعف در تولید محتوا و ناتوانی در رقابت با سایر رسانه‌های داخلی و خارجی همواره به دنبال این است که انحصارهای بیشتری برای خود در این عرصه فراهم کند تا ضعف‌های خود را پوشش دهد و از راه های گوناگون نیز برای این ار استفاده می‌کند. با وجود اینکه انحصار رسانه‌ای صداو سیما در تمامی این سال ها مورد انتقاد بسیاری بوده است اما روز یکشنبه اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس طرحی را تصویب کردند که به موجب آن مسئولیت صدور مجوز و تنظیم مقررات صوت و تصویر در فضای مجازی و نظارت بر آن را انحصاراً در اختیار صدا و سیما قرار می‌گیرد. اگر این مصوبه با هر دخل و تصرفی به مرحله اجرا برسد نه تنها میزان انحصار در این رسانه ملی را افزایش می‌دهد بلکه از نظر افزایش میزان محدودیت در فضای مجازی هم تاثیر شگرفی خواهد داشت.
هر از گاهی صحبت‌هایی از اهالی صداوسیما در خصوص تبعات منفی شبکه‌های مجازی و تداخلی که در فعالیت صداوسیما ایجاد کرده‌اند، شنیده‌ایم. این در حالی است که صدا وسیما به عنوان سازمانی علیه دولت، در بودجه 97 ،110 میلیارد تومان بودجه دریافت کرده است. با این حال این سازمان بزرگ همچنان از رقابت با رسانه های کوچک موجود در شبکه ها ی مجازی عاجز است. چندی پیش هم کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی طرحی بر مبنای نظارت صداوسیما بر پخش آثار صوتی و تصویری در فضای مجازی مصوب کرد. طبق مصوبه این کمیسیون در ماده چهار طرح نظارت بر صداوسیما، پخش فراگیر برنامه‌های رادیویی یا تلویزیونی در داخل و خارج از کشور در انحصار سازمان صداوسیما است و مسئولیت صدور مجوز و تنظیم مقررات رادیویی و تلویزیونی فراگیر و نظارت بر آن هم منحصراً بر عهده سازمان صداوسیما است و هرگونه ارائه خدمات نوین پخش فراگیر رادیویی و تلویزیونی الزاماً بر بستر شبکه ملی اطلاعات منحصر و محدود می‌شود. لازم به گفتن است، در مدت اندکی که از انتشار این خبر می گذرد بسیاری از چهره‌های سیاسی و رسانه‌ای در خصوص آن اظهاراتی داشتند که در مجموع تعداد زیادی از آنها با این مصوبه موافق نیستند.
استفاده از غیبت اعضای کمیسیون
گفتنی است که محمد جواد آذری جهرمی وزیر ارتباطات نخستین کسی بود که در ربطه با این مصوبه واکنش نشان داد. وی از طریق صفحه شخصی‌اش در توییتر، درباره این مصوبه کمیسیون فرهنگی مجلس عنوان کرد: «ضمن احترام به نظر جمعی از نمایندگان محترم کمیسیون فرهنگی مجلس، تصویب قانون اختیارات صوت و تصویر فراگیر برای صدا و سیما، بدون ذکر تعریف دقیقی از مصادیق صوت و تصویر فراگیر، مانع بزرگی در تحقق لایه‌های خدمات و محتوای شبکه ملی اطلاعات خواهد بود.» اما این پایانی بر ماجرا نبود چراکه در ادامه سایر اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس در رابطه با این اتفاق اظهارنظر کردند و چنین عنوان می‌کنند که این مصوبه به دلیل غیبت جمعی از اعضای کمیسیون به تصویب رسید. به عنوان مثال، محمدعلی وکیلی در این خصوص اظهار کرد: «مصوبه روز گذشته کمیسیون فرهنگی در حالی به تصویب رسید که ما به دلیل درگیری برای برگزاری مراسم نشست مشترک سه قوه در جلسه حضور نداشتیم و این باعث شد این موضوع که جزو بندهای اختلافی بود به تصویب برسد.» وی افزود: «البته روایتی که از مصوبه کمیسیون فرهنگی ارائه می‌شود با واقعیت فاصله دارد، ‌این مصوبه شامل فعالیت‌های مجازی و خبرگزاری‌ها نمی‌شود و در واقع به معنی انحصار صداوسیما برای صدور مجوز رادیو و تلویزیون دیجیتالی است که هنوز هم کامل نشده است.» وکیلی با بیان اینکه طرح خط مشی، اداره و نظارت بر سازمان صداوسیما همچنان در دستور کار کمیسیون فرهنگی قرار دارد، گفت: ما در ادامه جلسات بررسی این طرح ابهامات موجود را برطرف خواهیم کرد.»
پیش به سوی محدودیت‌های بیشتر
با توجه به این صحبت‌ها اهالی رسانه هم ساکت ننشستند و در خصوص این مصوبه اظهاراتی داشتند. در برخی از مصاحبه‌ها حتی عملی بودن چنین اقدامی را ناممکن ذکر کردند. از طرف دیگر، به زعم برخی این اقدام می‌تواند به فعالیت‌های رسانه‌ای صدا و سیما هم ضربه بزند، چراکه تا به اینجای امر این سازمان در جذب مخاطب و تولید محتوای مناسب عمل نکرده است. از سوی دیگر، تولید محتوا در فضای مجازی هم با مشکل و محدودیت‌های بسیاری مواجه خواهد شد و محدودیت همواره مانعی بر سر راه خلاقیت محسوب می‌شود. با این حساب، ممکن است فضای مجازی هم به بیماری تکرار سازمان و سکون سازمان صدا و سیما دچار شود. در همین راستا، بهروز بهزادی روزنامه‌نگار پیشکسوت در گفت‌وگویی که داشت درباره مصوبه مجلس عنوان کرد: «فارغ از آسیب‌هایی که ممکن است به فضای رسانه‌ای وارد شود، این کار اصلا عقلانی و درست نیست و نمی‌تواند عملیاتی شود.» وی با اشاره به لزوم توجه به آزادی و کرامت انسانی در جوامع بشری یادآور شد: «افراد باید آزاد باشند که از تکنولوژی استفاده کنند. اگر بخواهیم افراد را مدام محدود کنیم در واقع بیشتر خودمان را با مشکل روبه‌رو کرده‌ایم. به هر حال ما در این سال‌ها اعتراضات مردمی را نسبت به محدودیت‌ها در جامعه می‌بینیم. این کار هم نوعی محدودیت است و قاعدتا نمی‌تواند در مجلس رای بیاورد.» این روزنامه‌نگار پیشکسوت افزود: «به طور کلی انسان‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند؛ افرادی که به آزادی معتقدند و در مقابل افرادی که محدودیت را باور دارند. این مصوبه اخیر مجلس نیز نشان می‌دهد که این عده به محدودیت باور دارند.»
ایجاد فضایی بسته با دخالت صداوسیما
با این اوصاف، بنابر مواردی که در این مصوبه مطرح شده است، تمامی سایت‌ها از جمله آپارات به عنوان یک رسانه تصویری که یکی از رقبای نسبتا موفق صداوسیما محسوب می‌شود، باید از این سازمان مجوز دریافت کند. در همین راستا، محمدجواد شکوری مقدم، مدیرعامل آپارات و فیلیمو با اشاره به اینکه هدف صدا و سیما برای دریافت چنین انحصاری، داشتن قدرت بیشتر و توانایی قانون‌گذاری در این زمینه است، عنوان کرد: «این سازمان در سال‌های اخیر همواره تلاش داشته تا به این جایگاه دست پیدا کند اما موفق عمل نکرده است. ذات این موضوع اشکال دارد چراکه آینده محتوا، متعلق به ویدئو است. صدا و سیما با داشتن این انحصار، آینده محتوای اینترنتی را در اختیار خواهد گرفت. ویدئو آینده وب است و من که چندین سال است در این زمینه فعالیت دارم هنوز تعریف دقیقی از عبارت «صوت و تصویر فراگیر» دریافت نکرده‌ام.» وی در ادامه افزود: «در صورت شکل‌گیری این انحصار، جریان محتوایی کشور دچار یک‌سویه‌نگری خواهد شد و این موضوع خسارات زیادی به بار خواهد آورد.» مدیرعامل آپارات تصریح کرد: «واقعیتی که وجود دارد این است که نوع تفکر صدا و سیما، بسته‌تر از وزارت ارشاد است. در حال حاضر وزارت ارشاد مجوز محتوای ویدئو را می‌دهد و به همین دلیل است که ما اکنون سریالی مثل شهرزاد داریم که از تلویزیون پخش نمی‌شود و یا سینمایی داریم که بیشتر فیلم‌هایش در صدا و سیما جایگاهی ندارند. حال اگر این انحصار در اختیار صدا و سیما قرار بگیرد، دیگر محتوایی با این طیف تولید نخواهد شد چراکه صدا و سیما مسئولیت ساخت سریالی مانند شهرزاد را برعهده نمی‌گیرد. اگر صاحب سینما هستیم و سریال‌های مطابق سلیقه مردم ساخته می‌شود، به این علت است که جریان‌های فکری مختلف در حال کار هستند ولی صدا و سیما جریان فکری مختلف ندارد.»
با توجه به اظهارات صورت گرفته در روزهای اخیر می‌توان چنین برداشت کرد که چنین طرحی هنوز خام است و آنطور که باید و شاید مورد بررسی کارشناسانه قرار نگرفته است. هرچه گستردگی و فراگیری این قانون هم بیشتر باشد، قانون شکنی در این حوزه هم افزایش می‌یابد. اما این پایان مشکلات پیرامون این اتفاق نیست. بر اساس بسیاری از آمارگیری‌های صورت گرفته در سال‌های اخیر، مردم دیگر به سازمان صدا وسیما به عنوان یک رسانه اعتمادی ندارد اما این مصوبه به دلیل دخل و تصرفی که ممکن است این سازمان در سایر رسانه‌ها در آینده داشته باشد، صرفا دامنه این بی‌اعتمادی را افزایش می‌دهد.