ندای گیلان:بی شک نابودی روستا و کشاورزی می تواند صدمات غیرقابل جبرانی بر فرهنگ و هویت یک ملت داشته باشد. در کشورهای در حال توسعه، پیشرفت مانند تیغه تیز چاقویی است که اگر فکر شده و با برنامه صورت نگیرد قطعا با نابودی محیط زیست و تبدیل روستاها به حاشیه های شهر به عکس خود تبدیل خواهد شد. از سوی دیگر فشار بیش از حد برمنابع طبیعی در یک منطقه خارج از گیلان، فشاری چندبرابر بر منابع طبیعی گیلان وارد می سازد. همه این ها باعث شده که امروز این استان مستعد توسعه، شاهد از بین رفتن کشاورزی (خرد شدن اراضی زراعی) و نابودی محیط زیست (تخریب جنگل ها و آلودگی دریا) خود باشد. از این رو دکتر کاظم جلالی مشاور طرح جهانی «میراث جهانی کشاورزی» و استاد دانشگاه ژاپن گزینه خوبی برای گفتگو در این مورد بود. در ادامه مصاحبه گیلان فردا با دکتر کاظم وفاداری را می خوانید:

س- جنبه اصلی توسعه پایدار حفظ محیط زیست و منابع طبیعی است. کشاورزی را چقدر مغایر با معیارهای زیست محیطی می دانید؟

کشاورزی مکانیزه و مدرن یا همان شیوه کشاورزی که پس از انقلاب سبز در دنیا متداول گردیده با تحمیل شیوه های مغایر با سازوکارهای طبیعی به محیط زیست صدمه وارد می کند. استفاده بی رویه از کودهای شیمیایی و سموم آفت کش باعث از بین رفتن تنوع محیط زیست و گونه های طبیعی، مسموم کردن آب و خاک و حتی حتی محصولات کشاورزی و در نهایت فشار بیش از حد بر اکوسیستم های موجود در طبیعت می گردد. در حالیکه کشاورزی سنتی در طول سال ها تنها منبع اصلی تولید محصولات کشاورزی بوده باعث غنی سازی محیط زیست و تنوع گونه های زیستی جانوری و گیاهی می گردد.

س- همانطور که می دانید استان گیلان هر روز شاهد کوچک شدن زمینهای کشاورزی خود است. این کوچک شدن چه تأثیری بر اقتصاد استان و همینطور محیط زیست دارد؟ چراکه کوچک شدن زمینهای کشاورزی باعث می شود مردم به سمت جنگل ها بروند و با تخریب جنگلها و تبدیل آن ها با زمینهای کشاورزی نیاز خود را تأمین کنند.

کوچک شدن زمین های کشاورزی به معنای کوچک تر شدن معیشت کشاورزان و تغییر شیوه زندگی و فرهنگ محلی گیلان می باشد و در نهایت نه تنها از محیط زیست و طبیعت گیلان چیزی باقی نمی ماند، بلکه فرهنگ و شیوه زندگی گیلان نیز از بین خواهد رفت. بدون شک روند تبدیل زمین های زراعی به ساختمان و سایر کاربردها نظیر توریسم می بایست فوراً متوقف گردیده و در جهت بازگشت کاربری زمین های اقدام لازم صورت گیرد. این امر تنها توسط دولت محلی و قانون قابل اجرا نیست بلکه مستلزم فرهنک سازی و عزم ملی و همراهی جامعه محلی است.

س- اصولا در گیلان توسعه کشاورزی را می توان یکی از محورهای توسعه استان دانست؟ با توجه به اینکه دیگر کشاورزی برای مردم محلی درآمدی ندارد.

خیر، در تمام دنیا کشاورزی و توسعه کشاورزی یکی از اصول توسعه پایدار است و گیلان هم از این امر مستثنی نیست. کشاورزی در گیلان یک اصل است. هویت گیلان در کشاورزی است. این استان بدون کشاورزی دیگر گیلان نیست. گیلان با محوریت کشاورزی نه تنها جذابتر بلکه پررونق تر و با هویت از خواهد شد تا اینکه تنها به عنوان یک پارک یا فضای سبز خوش آب و هوا برای تفریح فصلی مردم شهرنشین تبدیل گردد. من از این سوال تعجب می کنم. گیلان بدون کشاورزی قابل تصور نیست و باید در نظر داشت که کشاورزی یک فرهنگ و شیوه زندگی است نه یک روش کسب و کار. ما در دنیا مدل های بسیاری برای اثبات این نظر داریم.

س- آیا گردشگری روستایی تأثیر منفی بر محیط زیست نخواهد گذاشت؟

هر نوع گردشگری در صورتی که مدیریت شده باشد می تواند کمترین تأثیر منفی را بر محیط زیست داشته باشد. گردشگری روستایی هم می تواند باعث رونق و احیای روستا و منطقه روستایی گردد و هم در صورت عدم کنترل و مدیریت می تواند تأثیرات مخربی بر روستا بگذارد. گردشگری ابزاری است در دست تصمیم گیران محلی و جامعه روستایی تا از آن به نفع روستا استفاده کنند. من در این زمنیه کارهای متعددی در کشورهای شرق و جنوب آسیا انجام داده ام و در صورت فراهم شدن این فرصت می توانیم الگوهای زیادی را به ایران معرفی کنیم.

س- با توجه به وضعیت بد شهرهای ایران از لحاظ آلودگی و بیکاری به خصوص در استان گیلان که فاصله بین شهر و روستا بسیار اندک است رشد مهاجر از شهر به روستا را چطور می بینید و چه تأثیری بر منابع طبیعی خواهد گذاشت؟

در دنیا معمولا مهاجرت از روستا به شهر است و اگر در ایران عکس این مسئله در حال صورت گرفتن است این بسیار جالب است. بازهم به نحوه مدیریت این امر بستگی دارد. جریان مهاجرت سرمایه و منابع انسانی به روستا خود به خود چیز بدی نیست. اگر بتوان برای مهاجران و ساکنین جدید با برنامه و مدیریت به گونه ای که در پیشرفت اقتصادی و محیط زیست روستا سهیم باشند برنامه ریزی کرد. فروش زمین و مزرعه به مهاجرین بت قسمت های کم و زیاد در نهایت روستائیان را از خانه و آبادی خود آواره و باعث برهمزدن بافت سنتی جامعه محلی و کاربری کشاورزی می گردد. من مایل هستم بی این سوال بیشتر به صورت موردی جواب دهم تا کلی.

س- از خسارت های عمده کشاورزی بر محیط زیست تأثیر فرسایش خاک ، استخراج مواد غذایی ، شورشدن خاکها و آبها ، آلودگی آبها ، بیابان زایی ، جنگل زدایی ، و تشدید گازهای گلخانه ای است. و با توجه به نیاز توسعه در استان گیلان بهترین راه برای رسیدن به توسعه در گیلان چیست؟

این نوع خسارتها در کشاورزی سنتی وجود ندارد. در کشاورزی باید حس تعلق به زمین و میراث کشاورزی زنده بماند تا کشاورز حاصل زحمات و سرمایه پیشینیان خود را به بهترین نحو نگه داری کند و به نسل آینده منتقل کند. من به عنوان مشاورز علمی طرح «میراث جهانی کشاورزی» به شما پیشنهاد می کنم تا این طرح را در جامعه محلی گیلان بیشتر تبلیغ کنید تا به کارایی آن در زمینه مشکلات موجود پی برده شود. هم اکنون سیستم قنات های ایران به عنوان میراث کشاورزی به ثبت رسیده است و من اطمینان دارم در سرزمین های شمالی ایران ازجمله گیلان سیستم های کشاورزی با ارزش زیادی برای ثبت جهانی وجود دارد. توسعه با ایجاد ارزش افزوده در محصولات کشاورزی به وجود می آید نه با تولید انبوه محصولات کشاورزی.

س- به نظر شما گیلان پتانسیل توسعه گردشگری با حفظ محیط زیست را دارد؟

حتما همین طور است. برای رسیدن به این هدف باید این پتانسیل را در نیروی انسانی هم افزایش داد.

س- یکی از مشکلات زیست محیطی گیلان مربوط می شود به آسیب هایی که جوامع محلی با فعالیت هایشان مثل صید و شکار غیرمجاز و همینطور زباله به محیط زیست وارد می سازنند. مثلا در تالاب انزلی که گروه بین المللی جایکا بر روی آن کار می کند مشکلاتی از این قیبل زیاد دیده می شود ولی تا کنون هیچ گونه راه حل عملی برای آن اتخاذ نشده است. این جوامع محلی را چطور می توان به سمت حفظ محیط زیست سوق داد؟

جوامع محلی برای کسب درآمد به استفاده از منابع طبیعی متکی هستند. این یک مسئله طبیعی است اما شیوه و اندازه استفاده تغییر کرده است. متاسفانه همزیستی انسان و طبیعیت از فرهنگ جامعه محلی کمرنگ تر شده است. راهکار این مسئله در ایجاد سود و درآمد زایی در فعالیت های حفظ محیط زیست و تنوع زیستی نهفته است. هر موقع کا ما بتوانیم حفظ محیط زیست و تنوع زیستی را سودآور کنیم آن وقت این مشکل حل می شود. این کار نخبگان است. آن هایی که متخصص محیط زیست و اقتصاد محیط زیست (paument for environmental services)هستند باید این راهکار خاص ایران را مدل سازی کنند.

س- در حال حاضر هر روز خبری از تخریب های جنگل های گیلان برای مقاصد گردشگری به گوش می رسد. چطور می توان بدون هیچ گونه آسیبی به محیط زیست و منابع طبیعی گردشگری را توسعه داد؟

ج ۸- تخریب جنگل ها ناشی از ضعف مدیریت انسانی است.

آیا توسعه گردشگری روستایی باعث هجوم گردشگران به روستاها و فشار بر منابع طبیعی روستاها نمی شود؟

این تعارض به تعریف شما از توسعه بر می گردد. می بایست توسعه پایدار را در نظر داشته باشیم در این صورت حفظ محیط زیست نه تنها در تعارض با توسعه نیست بلکه ضامن توسعه پایدار نیز می باشد. باید از گردونه عدم رشد یا توسعه ناپایدار خارج شد. همیشه قدم های اول مشکل ترین قدم هاست. در این بین فرهنگسازی بسیار مهم است. این یک پروسه و روند است و یکدفعه قابل اجرا نیست. در فرهنگ و دین ما راهکارهای عملی و مصداق های فراوانی وجود دارد. تعامل و ارتباط پایدار میان شهر و روستا ضامن توسعه هر دو آن هاست. گردشگری مسئولانه و پایدار راهکارهای عملی و مدل های موفقی را ارائه می دهد.

گیلان فردا