ندای گیلان: ساختمان آموزش و پرورش ناحیه یک، زمانی نه چندان دور دبستانی به نام «عنصری» بود و پیش‌تر از آن خانه تاجر سرشناس رشت. بخشی از حیاط خانه حاجی داوود مکتب خانه ای برای تحصیل فرزندانش شده بود. در آن دوران که مدرسه نبود پدر برای رفاه پسرانش، مکتب‌خانه‌ای در خانه دایر کرد و میرزایی را برای آموزش پسران خود گمارد. همین مکتب خانه، بعدها محل تحصیل بچه‌های سبزه میدان شد و سرآخر آرامگاه خانوادگی پدر و پسران.

آن مکتبخانه در زمانی که استاد هنوز زنده بوده و آنگونه که خود نگاشته است: « پارینه ای چند است که مقبره پدران و برادرانم می‌باشد. من هم پس از نوردیدن این همه سال‌های بلند در آن جا آرام خواهم گرفت».

استاد «ابراهیم پورداوود» را بنیان‌گذار ایران‌شناسی در سرزمین ایران و زنده‌کننده فرهنگ و زبان‌های ایران باستان می‌دانند. او پس از سال‌ها آموختن و آموزش، بیست و هشتم آبان ۱۳۴۸ در ۸۳ سالگی بر اثر سکته قلبی در تهران درگذشت و بر اساس وصیتش، در کنار اجدادش در کوی حاجی داوود و در همان مکتب‌خانه‌ای، که نخستین حرف‌ها را با زبان و قلم آموخته بود، به خاک سپرده شد.
گمنامی پورداوود در زادگاه

با اینکه مقبره ابراهیم پورداوود جزو آثار میراث فرهنگی کشور بوده و به ثبت ملی رسیده است، در زادگاهش خاک غربت می‌خورد. چندی پیش شخصی از اداره‌کل میراث فرهنگی تهران به رشت آمد تا عکس‌هایی را از وضعیت بناهای تاریخی ثبت شده برای میراث تهیه کند. سوال از آرامگاه پور داوود کرد؛ او را راهنمایی کردم، اما با تعجب دیدم که مقبره بسته است!

اگر مسافری که با آثار پورداوود او را شناخته و به شوق خواندن فاتحه ای بر سر مزار او به رشت بیاید؛ هیچ نام و نشانی از وی نمی‌بیند. باید آنقدر در کوچه پس کوچه‌های سبزه میدان رشت بگردد تا از روی ساختمان و پرس و جو از پیران محله حاجی داوود، مقبره را پیدا کند. مقبره ای که همیشه در آن بسته است و باید از پشت میله‌های رنگ برگشته و شیشه‌های خاک گرفته و مات، برای پاسداشت بزرگان فرهنگ فاتحه ای بخواند.

این مقبره اکنون در گذر عنصری قرار دارد. حد فاصل میدان سبزه میدان و گذر تاریخی آفخرا. حدود ۱۰ سال پیش زمزمه‌هایی مبنی بر اینکه قرار است مقبره به دلیل تعریض خیابان تخریب شود شنیده شد. پیشنهاد شده بود که آرامگاه به زمین‌های حاجی داوود در منطقه آتشگاه منتقل شود.

چندی پیش نیز سرمایه گذاری که قصد داشت در روستای بلسبنه کوچصفهان مجموعه رفاهی تفریحی تاسیس کند، پیشنهاد داده بود مقبره پورداوود به مجموعه وی منتقل شود و گفته بود حاضر است این کار را انجام دهد! حال فارغ از حکم شرعی نبش قبر گویا کسب شهرت و ثروت از قِبَل اندیشمندان، روش‌های جدید جذب گردشگر شده است!

دیدار دانش آموز رشتی با پورداوود

«محمود نیکویه»، نویسنده و محقق گیلانی زمانی که ۱۷ سال بیشتر نداشت، نامه ای به استاد ابراهیم پورداوود نوشت. چندی نمی‌گذرد که استاد پاسخ نامه او را داده و از وی دعوت می‌کند برای گفت‌وگو به تهران برود. نیکویه در خرداد سال ۱۳۴۷شمسی به قصد نگارش کتابی درباره زندگانی وی به منزل استاد می‌رود. اما چند ماه بعد در نخستین روز از آبان همان سال، استاد به رحمت خدا می‌رود.

نیکویه ضمن شرح پژوهش‌های علمی شادروان پورداوود تصریح می‌کند: استاد در زمان حیات خود در جهان شهره بود. وی پیش از رفتن به آلمان و پژوهش در زبان‌های باستانی ایران، شاعر سرشناسی بود و دانشنامه بریتانیکا او را در ردیف گویندگان درجه اول ایران معرفی کرده است.

نویسنده کتاب «پورداوود، پژوهنده روزگار نخست» درباره خدمات علمی پورداوود می‌گوید: ایشان یگانه استاد فرهنگ ایران باستان بود و نخستین پژوهشگر آیین مزدایی و مفسر اوستاست. استاد، گزارش اوستا و تفسیر بخش‌های مختلف اوستا را در هند چاپ کرد. زیرا تا آن زمان چاپخانه‌های ما حروف اوستایی نداشت. کتاب گاتها هم یک بار در بمبئی سوخته بود و ایشان دوباره آن را چاپ کرد.»
نخستین دانشجو و استاد زبان‌های ایران باستان

نیکویه درباره تلاش پورداوود در آموختن و شناساندن فرهنگ ایران می‌گوید: پورداوود فرزند یک مالک و تاجر بود، ولی ۴۰ سال ثروت پدرش را خرج تحصیل و پژوهش در شناخت فرهنگ ایران در کشورهای اروپایی و غیر اروپایی کرد. وی اولین دانشجوی ایرانی است که به تحصیل زبان و ادبیات اوستایی و همچنین زبان پهلوی (فارسی میانه) پرداخت و بعد از بازگشت به ایران در دانشگاه تهران زبان‌های باستانی را تدریس کرد.»

وی می افزاید: اول بار که استاد را ملاقات کردم وی ضمن صحبت‌های زیاد فرمودند: کسی که می‌خواهد زندگی شخصی مرا بنویسد باید با مخالفان من هم تماس داشته باشد. از من پرسید: آیا با مخالفان من تماس داشته اید؟ و من گفتم مخالفان به شما نسبت زرتشتی گری می‌دهند.

این تاریخ پ‍ژوه و نویسنده کتاب شهر من رشت، ضمن ابراز تاسف از قضاوت‌های سطحی در مورد شخصیت‌های علمی می گوید: پورداوود لبخندی زد و گفت: اصولا نمی‌دانم چرا مردم ایران به این شایعات توجه می‌کنند. من ۴۰ سال از عمرم را در کشورهای اروپایی سپری کردم و کسی در مذهب و مسائل شخصی من کنجکاوی نکرد. من زرتشتی نیستم. نامم ابراهیم است و به دین و مذهب پدران خود پایبندم و صرف مطالعه در دین زرتشت دلیل بر زرتشتی گری نیست.نیکویه تاکید می کند: سال‌ها بعد از فوت استاد که سند ازدواج وی با یک خانم آلمانی تبار منتشر شد، نشان داد وی به سنت مسلمانان ازدواج کرده است. همچنین عکسی از مراسم دفن ایشان در رشت در اختیار دارم که وی با کفن و به سنت مسلمانان دفن شده است.

وی بیان می کند: پورداوود برای پژوهش‌های خود در آیین مزدایی چندین بار به هند مسافرت کرد. وی در مدت اقامت خود در هند از طرف پارسیان هند برای دیدن مراسم ویژه زرتشتیان دعوت شد. مراسم «یزشن»-آیین یسنا خوانی- برای غیر زرتشتیان به کلی ممنوع است و تاکنون فقط ۴ پژوهشگر غیر زرتشتی موفق به چنین دیداری شده اند: هوگ خاور شناس آلمانی، خانم منانت خاور شناس فرانسوی، جکسن خاور شناس آمریکایی و پورداوود. پرسشی که پیش می‌آید این است که آیا اینت خاور شناسان هم زرتشتی شدند.
لزوم مرمت مقبره

سروش اکبرزاده، رئیس شورای اول رشت در پاسخ به این سوال که شورای اول برای تجدید بنای مقبره پورداوود چه کاری انجام داد؛ می‌گوید: در آن زمان بنای قدیمی در پشت مقبره پور داوود مجوز ساخت گرفته بود و بیم آن می‌رفت که تخریب آن خانه موجب آسیب به مقبره خانوادگی پور داوود شود؛ بنابراین به شخص مذکور مشروط مجوز ساخت داده شد و وی ملزم شد دیواری حائل بین بنای خود و بنای مقبره بسازد.

وی ضمن یادآوری چگونگی نامگذاری و تصویب نام معابر در این کمیسیون گفت: بلوار مقابل صدا و سیما پس از فوت استاد به نام پورداوود نامگذاری شد و بعدها نام آن عوض شد. شورای اول به پاس خدمات فرهنگی پورداوود نام بلوار را بازگرداند و در کمیسیون فرهنگی شورای اول به تصویب رساند و تابلوی آن نیز در ابتدای بلوار نصب شد. هر چند برخی تابلو را کندند.

زمانی که دکتر «محمدعلی ثابت قدم» برای نخستین بار سکان شهرداری رشت را برعهده گرفت، در نشستی با نمایندگان در صحن شورا، خبر از احیای مقبره پور داوود داد و این نشان می‌دهد پاسداشت بزرگان در طرح‌های شهردار رشت جایگاه ویژه ای دارد. حال که شهردار رشت احیای محله‌ها رشت را در دستور کار خود قرار داده، بهتر است احیای گذر آفخرا و مرمت مقبره پورداوود را نیز در اولویت قرار دهد./همشهری